Cumhuriyet periyodu edebiyatımızın en özgün şairlerinden biri kuşkusuz… Doğduğu Erzincan’dan yurdun neredeyse her köşesine ve Paris’e uzanan kısa hayat serüveni içine maliye müfettişliği, darphane müdürlüğü üzere “şiir dışı” vazifeleri de sığdırmıştı. Lakin o her vakit “temel işi” olarak şiiri gördü. Gördüğü yerlerin insanların ve olayların şiirini yazsa da kimi vakit bir imgenin peşinden koşarak da yazdı. Sözgelimi Kars isimli o dayanılmaz şiiri:
“Öyle hoş ki ölürüm artık/ Beyaz uykusuz uzakta/ Kars çocukların da Kars’ı/ Ölüleri yağan karda/ Donmuş gözlerimin ortası…”
İzmir’de bir gün, Kars’ı görmeden yazdığını öğrenmiştim bu şiiri ve çok şaşırmıştım… Ancak demişti, şaşkınlığımı görünce; Göçebe’yi yazarken Kars’taydım…
Yalnızca şiirleriyle değil, denemeleri, tenkitleri ve dergiciliğiyle de çağdaş edebiyatımıza yapıtlar kazandırmakla kalmadı, ona taraf de verdi. Bilhassa, çocuğu olarak nitelediği Papirüs mecmuasıyla edebiyatımıza yeni çizgiler, taze renkler kattı. Yeri gelmişken söyleyeyim, bu mecmuayı İdeal Tamer’le birlikte çıkarmışlardı ve İdeal Tamer, vefatından birkaç hafta evvel Cemal Süreya’ya ithafen bir şiir yayımlamıştı Broy Dergisi’nde; “Atlas Okyanusunda Fırat’ın Salı”. Bu şiir yayımlandıktan çok kısa bir müddet sonra da onu kaybetmiştik. Cenazesinde Muzaffer Buyrukçu demiş ki İdeal Tamer’e “Onu çok memnun ettin biliyor musun, şiirin fotokopisini hepimize dağıttı.” O inanılmayacak ölçüde utangaç ve naif bir insandı; kimi şiirlerini andıran… Hiç unutmam bir gün tekrar İzmir’de bir meyhanede yan masadan bir “ufak” göndermişlerdi masamıza “mavi sakallı şair için…” notuyla. O, saç teline kadar kızarmış ve “Bir şairin şahsen tanınması düzgün değil galiba…” demişti utanarak.
Cemal Süreya, İkinci Yeni isminin şimdi konmadığı vakitlerde (Biliyorsunuz “İkinci Yeni” ismini Muzaffer (İlhan) Erdost, Ankara Postası’nda yazdığı bir yazıda birinci kez dillendirmiş, akabinde Sivas yitiğimiz, denemeci Asım Bezirci daha da derinleştirmişti…) şairlerin birbirlerine öykündükleri periyotta, öbür şairleri de çok etkileyen bir edebiyatçı olarak belirdi. 1953’de “Hamza Süiti”, “Şarkısı Beyaz” üzere şiirlerle, alışılagelmiş ve tahminen biraz da “Garip”çilerin” tekrara düşürdüğü çağdaş şiirimizde yine bir yenilenmenin imkanlarını sundu. Sonra 1954’te yayımladığı “Gül”, ‘Güzelleme’, ‘Aşk’ üzere şiirleri onun sarsıcı bir şair olduğunun açık deliliydi. Kanımca şiirimizde Nâzım’la başlayan çağdaşlaşma hareketleri, Birinci Yeni ve akabinde ikinci yeni ile bu süreci büyük oranda tamamladı. Büyük oranda diyorum zira şiirin iç zelzeleleri asla dinmez ve bir neslin nefesini bir öbür nesle ulaştırmaya çabalarken şiir, ebediyen yenilenerek yoluna devam eder…
Elbette şiirde yeni şeyler yapmak, “Yeni bir şey yapacağım” demekle olmuyor, birçok vakit öncesini koruyarak bir yenileşmeyi sağlamak mümkün olabiliyor. Sözgelimi o, Garip şiirinin yalınlığını koruyarak o yalınlığı zenginleştirdi ve şiirin lisanını, doğal olarak da Türkçenin imkanlarını genişletti. “Türkçeden bir kıl kopar; içinde güneşler, dünyalar, ırmaklar vardır” diyordu. O her vakit derinlikli bir Türkçenin, güneşlerin, dünyaların, ırmakların peşinde dolaştı, peşinde geçirdi ömrünü.
Kolaycılıktan daima kaçındı. “Alışılmış”la ilgilenmedi. O vakitler çok âşık olduğu Zuhal’e “Güvercin kadınım” dermiş, herkesler üzere olmasın diye “Üvercinka” diye çoğalttı bu seslenişi ve kitabına isim yaptı sonradan… Nedense bu Üvercinka ismi bende her vakit Picasso’nun “Guernica”sını çağrıştırır. Hani 2. Dünya Savaşı’ndan sonrasını anlattığı o ünlü tabloyu. Dünyanın renkleriyle, Türkçe bir kelam söyleyerek buluşmak, az şey mi bu? Üstelik sözcüğü ekleminden kırılırken, neyin, nereye, niye yapıştırılacağını derin bir sezgiyle bilerek… Üvercinka! Guernica!
Şaşırtıcı bir imge sistemini, dizginleri bırakılmış düş gücünün çağrışımlarını yadırganmayan bir anlatım içinde verdi. İkinci Yeni’nin başka şairleri ortasında kendi sesini çabucak buldu, kişiliğini koruyarak o sesi daima geliştirdi. Bunun için ki Sevda Kelamları firesiz şiirler toplamıdır.
Şiirlerinde birinci göze çarpan, aşk ve cinsellikti: “Erotik bir şiirdir benimki. Sanırım en besbelli özelliğim budur. Tabanda tarih içinde uygarlık ve varolma sorunu tartışılır” dese de insanlarının kederlerinin ortağı oldu. 2000’e Hakikat mecmuasında yazdığı yazılar, edebiyatımızın en özgün ve kıymetli yazıları ve portreleridir… Yazık ki kaba Marksistler ve toplumsalcılığı salt teori sanan kimi şairler O’nun Kazak Abdal’dan, Kaygusuz’dan, Dadal’dan alıp dönüştürdüklerini görmediler, tahminen de anlamadılar. Bilmem ki bir vakitler olduğu üzere, onu hâlâ “teslimiyetçi” olarak düşünenler var mıdır günümüzde?
Cemal Süreya hem Batı şiirini hem de Türk şiirini derinliğine özümsemişti. Dava Tamer’in dediği üzere “Atlas Okyanusu’nda Fırat’ın Salı, Zap Suyu’nda açan Alp çiçeği” idi bu yurdun. Dünya şiirinin imkanlarından yararlanırken özünü daima önde tutmuştu. Bunun için ki Yunus Emre’ye “Türkçenin süt dişi” dedi.
Her kelamı ve davranışından çokça şeyler öğrenilen hoş bir adamdı. Daima şiir düşünür, çok şiir konuşurdu. Mavi sakalları en çok da şiire yakışırdı. Bilmem ki mavi sakalından şiir akıyor mudur hâlâ?
