Türkiye’de yaşayan Suriyeliler, son yıllarda kamuoyunun en fazla tartıştığı mevzular ortasında yer alıyor.
İstanbul Valiliği’nin sistemsiz göçle uğraş gerekçesiyle kent çapında operasyon başlatmasıyla, mevzu daha da kıymetli bir gündem unsuru haline geldi.
2011 yılından bu yana kamuoyunda, bilhassa de toplumsal medyanın tesiriyle Suriyelilerle birçok bilgi dolaşıyor.
Ancak bu bilgilerin bir kısmı gerçeği yansıtmazken bir kısmı ise yeni datalardan oluşmuyor.
Türkiye’deki Suriyelilerle ilgili merak edilenleri çeşitli kurum ile kuruluşların bilgilerini kullanarak, buralardaki kaynaklarla konuşarak, teyitli olarak ve aktüel bilgiler üzerinden bir ortaya getirdik.
Türkiye’de ne kadar Suriyeli yaşıyor?
2011 yılında Suriye’de başlayan çatışmaların akabinde Türkiye’ye gelmeye başlayan Suriyeliler, ülkede süreksiz müdafaa statüsüyle yaşıyor.
İçişleri Bakanlığı Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü, ülkede bu statüyle hayatlarını sürdüren Suriyelilerle ilgili en yeni bilgileri 25 Temmuz’da açıkladı.
Buna nazaran, Türkiye’de kayıtlı olarak 3 milyon 639 bin 284 Suriyeli yaşıyor.
Bu sayı 2011’den bu yana her yıl artıyor.
Geçici müdafaa statüsüyle Türkiye’de bulunanlar dışında bir de oturma müsaadesi ile Türkiye’de bulunan Suriyeliler var.
Bu kesim, ekonomik durumu nispeten daha düzgün olan Suriyelilerden oluşuyor.
Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü’nün 2018 yılındaki bilgilerine nazaran bu müsaadeyle Türkiye’de 99 bin 643 Suriyeli bulunuyor.
Üçüncü bir küme olarak ise sistemsiz göçmen pozisyonundaki Suriyeliler.
Yasadışı giriş, giriş şartlarının ihlali yahut vizenin geçerlilik tarihinin sona ermesi yüzünden o ülkedeki tüzel statüden mahrum şahıslara sistemsiz göçmen deniyor.
Suriyelilerin süreksiz muhafaza statüsünden doğan haklarını kullanmaları için bu statüde kayıt yaptırmış olmaları gerekiyor.
Bu yüzden Suriyeli sistemsiz göçmenlerin, öteki bir ülkeye yasadışı yollarla göçün de ortalarında olduğu amaçlarla hareket ettiği ve sayılarının kayıtlı olanlara kıyasla yüksek olmadığı düşünülüyor.
Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü’nün bilgilerine nazaran 25 Temmuz 2019 itibariyle yıl içinde 16 bin 849 Suriye asıllı sistemsiz göçmen yakalandı.
2014’te 24 bin 984, 2015’te 73 bin 422, 2016’da 69 bin 755, 2017’de 50 bin 217, 2018’de ise 34 bin 53 sistemsiz Suriyeli göçmen yakalanmıştı.
Suriyelilerin ne kadarı kamplarda yaşıyor?
Suriyelilerin kaldığı kampların resmi ismi, süreksiz barınma merkezleri.
Bu merkezler; Şanlıurfa, Adana, Kilis, Kahramanmaraş, Hatay, Osmaniye, Malatya ve Gaziantep’te bulunuyor.
Merkezlerde 25 Temmuz 2019 prestijiyle 87 bin 464 bin Suriyeli yaşıyor.
Veriler, kayıtlı Suriyelilerin sadece yüzde 2,4’lük kısmının bu merkezlerde yaşadığını gösteriyor.
Suriyelilerin ne kadarı, hangi kentlerde yaşıyor?
Kayıtlı Suriyelilerin yüzde 97,6’sı kamplarda değil kentlerde yaşıyor.
Yani 3 milyon 552 bin 4 Suriyeli, ömürlerini kentlerde sürdürüyor.
İstanbul, en büyük Suriyeli nüfusuna sahip kent. Kentte 547 bin 716 Suriyeli yaşıyor.
Bu, İstanbul nüfusunun yüzde 3.64’ünün Suriyelilerden oluştuğu manasına geliyor.
İstanbul’u, süreksiz barınma merkezlerinin de bulunduğu Gaziantep, Hatay, Şanlıurfa ve Adana takip ediyor.
Gaziantep’te 445 bin 154, Hatay’da 431 bin 98, Şanlıurfa’da 430 bin 237, Adana’da 240 bin 752 Suriyeli yaşıyor.
Türkiye’de en az Suriyelinin yaşadığı kent ise Bayburt. Kentte yalnızca 25 Suriyeli bulunuyor.
Bayburt’u takiben Artvin’de 35, Tunceli’de 55, Iğdır 86, Erzincan’da 100 Suriyeli yaşıyor.
Nüfusla karşılaştırıldığında Suriyelilerin en ağır ve en seyrek yaşadığı yerler nereler?
Nüfusla kıyaslandığında Suriyelilerin en ağır yaşadığı kent, Kilis.
Resmi datalara nazaran bugün Kilis nüfusunun yüzde 81,31’i Suriyelilerden oluşuyor.
Yine resmi datalara nazaran Suriyeliler, Hatay nüfusunun yüzde 26,78’ini, Gaziantep nüfusunun yüzde 21,94’ünü, Şanlıurfa nüfusunun yüzde 21,13’ünü, Mersin nüfusunun yüzde 11,11’ini, Adana nüfusunun yüzde 10,84’ünü ve Mardin nüfusunun yüzde 10,54’ünü oluşturuyor.
Suriyelilerin yoğunluğunun en az olduğu kent ise Artvin.
Artvin’de yaşayan Suriyelilerin kent nüfusuna oranı yalnızca yüzde 0,02.
Suriyelilerin Bayburt nüfusuna oranı yüzde 0,03; Erzincan, Iğdır ve Giresun nüfuslarına oranı yüzde 0,04; Kars, Tunceli ve Sinop nüfuslarına oranı ise yüzde 0,06 seviyesinde.
Suriyelilerin yaş ve cinsiyet dağılımı nasıl?
Ülkede yaşayan Suriyelilerin 1 milyon 970 bin 516’sı yani yüzde 54,15’i erkeklerden, 1 milyon 668 bin 768’i yani yüzde 45,85’i ise bayanlardan oluşuyor.
Yaş dilimi açısından çocuklar ve gençler Suriyelilerin çok büyük bir kısmını oluştururken, 30’lardan sonra yaş ilerledikçe sayı düşüyor.
0 ile 14 yaş ortasındaki Suriyelilerin sayısı, 1 milyon 417 bin 311. 15-18 yaş diliminde 273 bin 228 Suriyeli var. Yani, Türkiye’de yaşayan Suriyelilerin yüzde 46.45’i 0-18 yaş ortasında.
19-24 yaş ortasında 547 bin 684, 25-29 yaş ortasında 352 bin 17, 30-34 yaş ortasında 294 bin 122, 35-39 yaş ortasında 214 bin 766 Suriyeli bulunuyor.
40 ila 49 yaş arasındakilerin sayısı 263 bin 812, yaşı 50 ila 59 arasındakilerin sayısı 159 bin 268. Yaşı 60’dan büyük Suriyeli sayısı ise 117 bin 79.
Türkiye’de doğan Suriyeli sayısı ne kadar?
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, Haziran ayında yaptığı açıklamada Türkiye’de 450 bin Suriyeli çocuğun doğduğunu belirtti.
Türkiye’de yaşayan 0-4 yaş ortasındaki Suriyeli çocukların sayısı 536 bin 820, 0-9 yaş ortasındaki çocukların sayısı ise 495 bin 346.
Bugüne dek kaç Suriyeliye Türk vatandaşlığı verildi?
Sosyal medyada Suriyelilere ağır olarak vatandaşlık verildiğine dair dolaşan argümanlar rastgele bir somut dataya dayanmıyor.
İçişleri Bakanlığı’nın açıklamasına nazaran Türkiye’de 8 Mart 2019 tarihi prestijiyle 79 bin 894 Suriyeliye vatandaşlık verilmiş durumda.
Suriyeliler oy kullanabiliyor mu?
Suriyelilerin oy kullanma hakkı bulunmuyor.
Sadece vatandaşlık almış Suriyeliler oy kullanabiliyor.
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, 31 Mart 2019 mahallî seçimleri öncesinde yaptığı bir açıklamada ise, vatandaş olan Suriyelilerden reşit olmayanlar çıkarıldığında, oy kullanabilecek Suriyeli sayısının 53 bin 99 olduğunu açıkladı.
Kaç Suriyelinin çalışma müsaadesi var? Kaçı kayıtsız çalışıyor?
Suriyeli emekçilerin Türkiye’de çalışabilmeleri için çalışma müsaadesine sahip olmaları gerekiyor.
Çalışma müsaadesi başvurusu patronlar tarafından Aile, Çalışma ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı’na yapılıyor.
İşverenin bu süreçte belli bir çalışma müsaade harcı da ödemesi gerekiyor. İşe alımdan sonra ise emekçiye en az taban fiyat fiyatında ödeme yapılmalı.
Bu alanda muhakkak bir istihdam kotası bulunuyor. Bir patronun Suriyeli personel çalıştırması için işyerinden en az bir Türk çalışanının olması kuralı bulunuyor. Fabrikalarda ise çalışacak Suriyeli sayısının toplam işçinin yüzde 10’undan fazla olmaması gerekiyor.
Suriyeli bir personele bakanlıkça çalışma müsaadesi verilmesi halinde bu müsaade, çalışanın süreksiz korunma kararı ile kalmasına müsaade verildiği vilayetler için geçerli oluyor.
Mevsimlik tarım işi ya da hayvancılıkta muafiyet bulunuyor. Bu işlerde çalışmak isteyen Suriyelilerin çalışma müsaadesi muafiyeti almak için, süreksiz muhafaza sağlanan vilayet valiliğine başvurmaları gerekiyor.
Sağlık meslek mensupları için Sıhhat Bakanlığı’ndan, eğitim meslek mensupları için Ulusal Eğitim Bakanlığı’ndan yahut Yükseköğretim Heyeti Başkanlığı’ndan ön müsaade alınması gerekiyor.
Türkiye’de ortalarında avukatlık, eczacılık, diş tabipliğinin de ortalarında bulunduğu birtakım mesleklerin yabancılara yasaklı olması durumu, Suriyeliler için de geçerli.
Aile, Çalışma ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı tarafından 31 Mart 2019’da yapılan açıklamaya nazaran Türkiye’de çalışma müsaadesi verilen 96 bin 972 yabancıdan Suriyeli olanların sayısı 31 bin 185 kişi.
Bazı patronların maliyetten ve evrak işlerinden kaçınmasının, Suriyelileri işsizlik endişesiyle düşük maaşlarla kayıt dışı istihdama yönelttiği anlaşılıyor.
Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), 2018’de hazırladığı “Göçmen İşçilik” raporunda yaklaşık 1 milyon Suriyelinin kayıt dışı çalıştığını öne sürdü.
Parti, Suriyelilerin birçoğunun tarım, tarıma dayalı endüstriler, imalat sanayi ve inşaat bölümünde sıkıntı şartlarda ve hayli düşük fiyatlarla çalıştırıldığını belirtiyor.
CHP’ye nazaran kayıt dışı Suriyeli çalışanların yaklaşık beşte biri, 15 yaş altı çocuklardan oluşuyor.
Suriyeliler personeller ne kadar maaş alıyor, hangi dallarda çalışıyor?
Kızılay ve Birleşmiş Milletler Dünya Besin Programı’nın (WFP) bu yıl yayımladığı “Refugees in Turkey: Livelihoods Survey Findings” (Türkiye’deli Mülteciler: Geçim Kaynakları Araştırması Sonuçları) raporu, Suriyelilerin emek gücü içindeki yerlerine dair bilgiler sunuyor.
Her ne kadar araştırma yalnızca Suriyelilerle ilgili hazırlanmamış olsa da, araştırma için görüşme yapılanların yüzde 95,6’sı Toplumsal Ahenk Yardımı’na müracaat yapmış Suriyelilerden oluşuyor.
Rapora nazaran nizamlı işi olmayan mülteciler ayda 1058 TL, sistemli işi olan mülteciler ise 1312 TL alıyor.
En yüksek maaş aylık 1332 TL ile dokuma bölümünde, en düşük maaş ise 756 TL ile tarım bölümünde veriliyor.
Araştırmada mülteci bayanların işsizlik oranının yüzde 32 olduğu, yani erkeklerinkinin iki katından fazla olduğu belirtiliyor.
En fazla işsizlik oranları yüzde 51 ile Samsun, yüzde 36 ile Kayseri ve yüzde 30 ile Hatay’da çıkarken, en az işsizlik oranları ise yüzde 4 ile İzmir, yüzde 7 ile İstanbul ve yüzde 9 ile Bursa’da çıkmış.
Suriyeliler Türkiye’de ne kadar şirket kurdu?
Ticaret Bakanlığı’nın açıklamasına nazaran 26 Şubat 2019 tarihi prestijiyle en az bir ortağı Suriye asıllı olan şirket sayısı 15 bin 159.
Bakanlık, kelam konusu şirketlerin en fazla İstanbul, Gaziantep, Mersin, Hatay ve Bursa’da bulunduğunu, toptan ve perakende alanında faaliyet gösterdiğini aktarıyor.
Suriye asıllı şirketlerde 10 bin 46 Suriyeli istihdam edildiği belirtiliyor.
Getty Images
Suriyelilerin suça karışma oranı nedir?
İçişleri Bakanlığı Göç Yönetimi Genel Müdürü Abdullah Ayaz 28 Ağustos 2018’de yaptığı açıklamada, Türkiye’de 2014-2017 yılları ortasında yaşanan asayiş kabahatleri içerisinde, Suriyelilerin karıştığı olayların genel olaylar içindeki hissesinin yüzde 1,32 olduğunu, bu sayının 2018’de düştüğünü söyledi.
İçişleri Bakanı Soylu Ekim 2018’de, “2018 yılının birinci 9 aylık sayılarını veriyorum. Toplam nüfusa oranla Türkiye’de işlenen cürümlerin oranı yüzde 2,5. Suriyelilerin ise yüzde 0,8” açıklamasını yaptı.
Bakan Soylu, 7 Temmuz 2019’da yaptığı açıklamada ise “Ortalama bir Suriyelinin suça karışma oranı, Türk vatandaşlarımızın yarısından daha az olmasına karşın bu insanları hata makinesi üzere göstermeye çalışan, bununla ilgili provokatif yayınlar ortaya koyan merkezler var” dedi.
Suriyeliler kamu kurumları üzerinden nasıl mali yardım alıyor?
Suriyeliler kamu kurumları vasıtasıyla farklı yardımlardan yararlanabiliyor.
Çok maksatlı bir nakit yardım programı olan Toplumsal Ahenk Yardımı Programı (SUY) bunların en değerlisi.
Avrupa Birliği tarafından fonlanan SUY, WFP, Kızılay ve Aile, Çalışma ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı tarafından ortaklaşa yürütülüyor.
SUY kapsamında, yardım için uygun bulunan ailelere Kızılay üzerinden bir kart veriliyor ve ailede kayıtlı her fert başına ayda 120 TL yardım yapılıyor.
Kızılay’ın Haziran ayında yayımladığı rapora nazaran Türkiye’de 1 milyon 646 bin 888 yabancı SUY’dan yararlanıyor.
Bu bireylerin yüzde 88.5’i yani 1 milyon 456 bin 942’si Suriyeli.
Rapora nazaran Aralık 2016 ile Haziran 2019 tarihleri ortasında toplam 4.4 milyar TL’lik yardım yapıldı.
Yaşa nazaran yardımdan yararlananlara bakıldığı en büyük kısmın çocuklardan oluştuğu görülüyor.
Buna nazaran 0-17 yaş ortasındaki 991 bin 161 yararlanacı, toplam yardım alanların yüzde 60’ını oluşturuyor.
60 yaş üzerindekiler 48 bin 633 bin şahısla sırf yüzde 3’lük bir kısmı oluştururken kalan yüzde 37’lik kesim ise (607 bin 94 kişi) 18-59 yaş arasındakilerden oluşuyor.
Türkiye’de bu programdan en fazla yararlananların bulunduğu on kent sırasıyla şöyle: Gaziantep, İstanbul, Şanlıurfa, Hatay, Ankara, Adana, Mersin, Konya, Bursa, İzmir.
Getty Images
Suriyeliler vilayetlerde bulunan valilikler tarafından koordine edilen toplumsal yardımlardan da faydalanabiliyor.
Valiliklerin yönetiminde bulunan Toplumsal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları (SYDV); tek seferlik nakit yardımı, besin dışı gereksinim gereçleri yardımı, kömür yardımı, eğitim, barınma, sıhhat, vb. yardımı talebiyle hazırlanan dilekçeleri kıymetlendiriyor.
Belediyeler de Suriyelilere yardım sağlayabiliyor. Hangi kriterlere nazaran yardım verildiği, bu yardımların tipi ve yoğunluğu belediyelere nazaran değişiklik gösterebiliyor.
Suriyeliler, Kurallı Eğitim Yardımı’ndan (Ş.E.Y.) da yararlanabiliyor. Bu program, Aile ve Toplumsal Siyasetler Bakanlığı, Ulusal Eğitim Bakanlığı, Türk Kızılayı ve Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu’nun (UNICEF) iş birliğiyle uygulanıyor ve Avrupa Birliği, Norveç ve ABD tarafından finanse ediliyor.
Ş.E.Y. kapsamında kamp dışında yaşayan mültecilerin ailelerine, çocuklarının tertipli okula devam etmeleri şartıyla nakit yardımı yapılıyor.
Buna nazaran ilköğretime devam eden erkek öğrencilere aylık 35 TL, kız öğrencilere 40 TL, ortaöğretime devam eden erkek öğrencilere aylık 50 TL, kız öğrencilere aylık 60 TL ödeme yapılıyor.
Aile ve Toplumsal Siyasetler Vilayet Müdürlükleri kapsamındaki Toplumsal Hizmet Merkezleri de sosyo-ekonomik dayanak ve engellilere yönelik konutta bakım hizmeti programlarıyla ilgili müracaatları kabul ediyor.
Sosyo-ekonomik takviye, çocukları risk altında olan ailelere ve yahut tek ebeveynlere makul bir mühlet için sağlanıyor.
Engellilere yönelik konutta bakım hizmeti, günlük gereksinimlerini engelli aile ferdinin bulunduğu ailelere sağlanıyor ve bununla, engelli bireyin bakımından sorumlu bireye nizamlı olarak mali yardım sunuluyor.
Ülkesine dönen Suriyeli sayısı ne kadar?
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, 21 Temmuz 2019’da yaptığı açıklamada ülkesine temelli dönen Suriyeli sayısının 337 bin 729 olduğunu açıkladı.
Soylu, bu akışın devam ettiğini belirtti.
Yetkililer, İstanbul Valiliği’nin son operasyonunun kayıtsız kaçak göçmenler ve öteki kentte kayıtlı olup İstanbul’da yaşayan Suriyelilere yönelik olduğunu belirtiyor.
Aralarında çeşitli insan hakları örgütlerinin de bulunduğu üzere kimi sivil toplum kuruluşları ise birtakım göçmenlere zorla istekli geri dönüş dokümanı imzalatıldığını, kimilerinin ise toplu halde hudut dışı edilerek can güvenliklerinin olmadığı savaş bölgelerine gönderildiğini öne sürüyor.
- Guardian: Türkiye, Suriyelilere yönelik açık kapı siyasetini büsbütün değiştiriyor
- Soylu: Süreksiz muhafaza statüsündeki Suriyelilerin hudut dışı edilmesi kelam konusu değil
- MGK bildirisi: [Suriye sınırında] ‘Barış koridoru’nun inşası için çaba sarf edileceği konusundaki kararlılığımız teyit edilmiştir
- Suriye’de ‘güvenli bölge’: Türkiye ne istiyor, ABD neden sıcak bakmıyor?
