Getty ImagesTürk Tabipleri Birliği (TTB) Lideri Dr. Şebnem Korur Fincancı, tahliyesinin akabinde Evrensel’e yazdığı yazıda Bakırköy Cezaevi’nde Türkçe bilmediği için avukat hakkından yararlanamayan, bu nedenle infaz mühleti tamamlansa dahi cezaevinde kalmaya devam edenler olduğunu tabir etti.
BBC Türkçe’ye konuşan uzmanlar, Türkiye’de yasalar yeterince yabancıların da vatandaşlar kadar isimli yardım hakkına sahip olduğunu lakin pratikte farklı uygulamalar görülebildiğini belirtiyor. Sorunların başında çeviri geliyor.
Türkiye’de Anayasa’nın 36. hususu yeterince “Herkes, legal vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı yahut davalı olarak tez ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahip” ve yabancı ya da Türkiye vatandaşı herkesin bir müdafi tarafından savunulma hakkı maddelerle korunuyor.
BBC Türkçe’ye konuşan Türkiye Barolar Birliği (TBB) Lider Yardımcısı Av. Gürkan Altun, Türkiye’de beş yıl ve üzeri mahkumiyetle sonuçlanacak bir hata kelam konusu ise, yabancı ya da Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı ayrımı olmaksızın, herkese zarurî olarak barodan müdafi yönlendirmesi yapıldığını vurguluyor.
Ancak Mülteci Hakları Merkezi’nin (MHM) 2019’un Ocak ayında yayımlanan “Türkiye’de Sığınmacı ve Göçmenlerin İsimli Yardıma Erişimi: Tespitler ve Öneriler” raporunda, uygunlaştırma için çeşitli adımların artmasıyla birlikte, sığınmacı ve göçmenlerin isimli yardım çerçevesinde sağlanan hizmetlere erişiminin şimdi “arzu edilen seviyede olmadığı” belirtiliyor.
TBB idare şurası üyesi Av. Ali Bayram da, “Özellikle Kürtlerin ya da yabancıların, süreksiz olarak muhafaza altında ya da süreksiz olarak Türkiye’ye yerleşmiş şahısların, kâfi derecede Türkçe bilmediği için meramını anlatamayan, ekonomik şartları da uygun olmadığı halde rastgele bir isimli yardımdan yararlanamayan, avukat tutamayan, müdafisi olmadığı için de kendisini gereğince savunamayan ya da savunma argümanlarından yoksun kalan beşerler, Türkiye’de kronik bir problem” dedi.
Bu sorunun soruşturma etabında, kişinin gözaltına alındığı an itibariyle başladığını ve yargılama mühletinin sonuna kadar devam ettiğini ekledi.
‘AVUKATSIZ VE TERCÜMANSIZ BİÇİMDE TABİRLERİ ALINIYOR’
Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 147. unsuruna nazaran, kuşkulu yahut sanığın sözü alındığı sırada şahsa minimum hakları hatırlatılırken müdafi seçme hakkının bulunduğu ve söz yahut sorguda hazır bulunabileceği bildirilmek zorunda.
Fakat Av. Bayram uygulamada durumun farklı olduğunu belirtiyor:
“Şahıs yakalandığında ya da gözaltına alındığı anda şimdi sorgusu yapılmadan, tabiri alınmadan taban haklarının hatırlatılması lazım. Kendisini tabir edebileceği bir lisanda, lehine olan kanıtları bildirme, toplatma ya da meramını anlatabilecek taban tercümanlık şartlarından istifade edebilmesi gerekiyor.
“Fakat kolluk kuvvetlerinin Türkiye’de ortaya koyduğu bir pratik var. Bu insanların avukatsız bir halde sözlerine başvuruluyor. Buna kimi yerde ‘mülakat’, kimi yerde ‘ön ifade’ deniliyor. İstenilen sorular soruluyor. Bu soruların yanıtları bir halde sanıktan alınıyor. Bu suretle de suçlamaların teyidi mahiyetinde tahminen de sanığın iradesinin sakat olduğu bir ortamda elde edilen kanıtlarla, bilgilerle örülü olan ‘ifade metni’ düzenleniyor.
“Bu basamaktan sonra beş yıl ve üzerinde ceza gerektiren bir suçlamayla karşı karşıyaysa, şahsın sözünün alınması ve bu konuda avukat görevlendirmesi yapması gerektiğine dair baroyla bağlantıya geçiliyor.”
Bu durumda avukata sadece meşrulaştırıcı bir vazife düştüğünü belirten Bayram, bu beyanların; kişi kendini savunma imkanına sahip değilken ve kendi lisanında mütercim tercüman olmaksızın, tahminen bir biçimde iradesi baskılanarak ya da zorlanarak alındığı için “hukuka aykırı” olduğunu vurguluyor.
Bayram, bu “ön metin” denilen uygulamanın “pratikte herkes tarafından bilindiğini fakat Adalet Bakanlığı’na ya da rastgele bir savcılığa sorulduğunda kurumsal olarak reddedildiğini” belirtiyor. Kendisinin bu durumu Yargıtay üyelerinin, hakim ve savcıların bulunduğu toplantılarda lisana getirdiğini, onların da durumdan haberdar olduğunu ekliyor: “Ancak yazılı olarak bunu reddedeceklerdir”.
BBC Türkçe’nin ulaştığı Adalet Bakanlığı, bu bahiste yönelttiğimiz sorulara yanıt vermedi.
“Biz çağırıldığımızda bazen polis memurunun tercüman olarak kullanılmasıyla çoktan soruların sorulduğunu görüyoruz” diyen Bayram, bu ‘bilgi alma tutanağı’nın savcılığın önüne konulduğunu ve savcının da bunun üzerinden sorularını şekillendirdiğini vurguluyor: “Çok açık bir yönlendirme var.”
BARO TELEKONFERANSLA ÇEVİRİ YARDIMI SAĞLIYOR
Yargılama evresinde kişi tercüman talep edebiliyor fakat baroların çeviri ofislerinde her lisanda ehil tercüman bulundurulamıyor. Av. Gürkan Altun, TBB’nin mütercim çeviri ofisi olduğunu, buradan telekonferans usulü ile çeviri yardımı sağlandığını ve şahsa sürecin anlatıldığını belirtiyor:
“Her baronun isimli yardım ünitesinde her lisanı konuşan tercüman yok. İsimli yardım bütçeleri kısıtlı ve sonlu. Birçok vilayette, bilhassa Ankara, İstanbul ve İzmir üzere, baro görevlendirmeyi yapıyor, avukatı atıyor lakin meslektaşımız vekalet fiyatını bir, bir buçuk yıl sonra alabiliyor, baronun yaptığı sıralama gereği.”
Altun, cezası mutlaklaşmış bireylerin, yani mahkumların savcılık tarafından cezaevine teslimi sonrasında en geç bir hafta içinde hazırlanan müddetname çerçevesinde, cezaevinden ne vakit ayrılacağının aşikâr olduğunu belirtiyor.
Ancak cezası katılaşmamış, tutuklu olan bireylerin mahkeme kararıyla aylarca önlem hedefli cezaevinde kalabildiğini ekliyor.
‘CEZA BEŞ YILIN ALTINDA İSE AVUKATSIZ YARGILANIP KARAR GİYEBİLİR’
Beş yılın altında mahkumiyetle sonuçlanacak bir kabahatin kelam konusu olması durumunda fiyatsız müdafi atanmasının mümkün olmadığını belirten Altun, tekrar de gözaltına alınan her şahsın CMK 147. unsur yeterince taban hakları olduğunu söylüyor.
Bu durumda avukat bulundurma, susma, yakınıyla irtibat kurma üzere taban hakların usulen hatırlatıldığını belirten Bayram, kişinin avukatsız bir halde yargılanıp çarçabuk karar giyebileceğini ekliyor:
“Müdafi yardımından yararlanmak istiyorsa bunu ilgili kolluk ünitesine, savcılığa ya da mahkemeye şahsın şahsen talep etmesi lazım yazılı olarak. Ya da bu hak hatırlatıldığında ‘ben avukat hizmetinden yararlanmak istiyorum’ demesi lazım. Bu durumda barodan avukat isteniyor. Lakin ceza alması halinde isimli hizmet aldığı için yargılama masraflarından kendi sorumlu oluyor.”
Kişi avukat fiyatını karşılayamayacak maddi durumda ise, maddi durum tespiti için ilgili kurumlardan doküman sunulması gerekiyor. Altun’un aktardığına nazaran, lisan sorunu bu hususta sorun olabilse de baroya ulaşan şahsa istenen evraklar TBB çeviri ofisinden telekonferans tekniğiyle anlatılıyor.
‘GERİ GÖNDERME MERKEZLERİNDE FERDÎ OLARAK AVUKATA ERİŞİM ENGELLENEBİLİYOR’
Öte yandan MHM raporuna nazaran, kişi şayet idari nezaret yani geri gönderme merkezinde ise isimli yardım ofislerine erişim konusunda meseleler yaşanıyor.
Bu durumlarda pratikte avukata erişimin ferdî olarak engellenmeye çalışıldığını belirten Altun, yürütmeyi temsil eden geri gönderme merkezlerinin genel siyaset olarak kişinin Türkiye’de kalmasını istemediğini belirtiyor:
“Ancak kişinin bir yakını vasıtasıyla da olsa baroya ulaşması durumunda, atanan avukat, kişinin hudut dışı edilmesi hayat bütünlüğüyle ilgili önemli tehlike oluşturuyorsa, Türkiye’de kalması zarurî ve gerekliyse, yasalar da bu hakkı veriyorsa, onu sonuna kadar kullanıyorlar. Bu nedenle de pek sevilmiyorlar ve birtakım yerlerde avukata erişim şahsî hareketlerle engelleniyor olabilir. Lakin bize ulaşırlarsa barolar harekete geçiyor”.
TBB, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’yle (UNHCR) ile isimli yardım, hukuksal takviye ve çeviri dayanağı için ortak bir proje yürütüyor. 2018’den bu yana devam eden proje ödenek yetersizliği nedeniyle 2022’de bitse de, birkaç hafta evvel yeni bir protokol imzalandı ve projeye dahil olan baro sayısı 36’ya çıkarıldı.
