Derginin birinci kere kimya bilimindeki bayanlara atfedilen “Hesaplamalı Kimya Alanındaki Kadınlar” isimli özel sayısında yer alan Dr. Coşkuner ve Prof. Dr. Birgit Strödel’ın makalesi, Alzheimer hastalığında oksidatif gerilimin düzeneğini açıklıyor. ABD’de nobel ödüllü araştırmacılarla çalışan bilim beşerinin bulguları Alzheimer ilacı ve tedavisi için umut olabilir. Türk-Alman Üniversitesi Moleküler Biyoteknoloji Kısmı Öğretim Üyesi Dr. Orkide Coşkuner-Weber sorularımızı yanıtladı.
– Alzheimer‘ı araştırmaya nasıl başladınız?
Alzheimer hastalığının patolojisini ve sistemini 10 yıldan daha uzun bir vakittir araştırıyorum. Bu çalışmalara 2007’de ABD’de Ulusal Standartlar ve Teknoloji Enstitüsü’nde (NIST) Dr. Carlos Gonzalez ve Dr. Jeffrey Hudgens ile başladım. Sonra, Teksas Üniversitesi’ndeki yardımcı doçentliğim esnasında araştırmaya devam ettim ve artık de Türkiye’de araştırıyorum. Bu yaz, Forschungszentrum Jülich’de yani Almanya’da araştırmalara devam edeceğim.
– Alzheimer alanındaki çalışmalarınızdan bahsedebilir misiniz?
Bilim bu hastalıkta hangi evrede? Tedavi yakın mı, uzak mı? Çok kompleks ve heterojen bir hastalık Alzheimer. Standart ve bilindik tıpla, bilimsel ve mühendislik metot ve teknikleriyle onlarca yıldır kesin bir tedavi sistemi bulunamadı. Bunun nedenlerinden biri, Alzheimer hastalığında amyloid-beta denilen sistemsiz biçime sahip ve çok süratli bir biçimde hal değiştiren bir peptidin, hastalığın sisteminin merkezinde yer alıyor olması. Bu peptitler birbirleriyle etkileşerek evvel oligomerleri ve fibrilleri sonra da agregatları, yani taşa benzeri yapıları oluşturuyor beyinde. Genetik, oksidatif gerilim ve mitokondriyal disfonksiyon üzere patolojik sistemler ise amyloid-betanın sistemsiz olan formunu ve nasıl agregatlar oluşturduğunu etkiliyor. Teksas Üniversitesi’nde Japon genetiğinde ortaya çıkan Osaka mutasyonunun, amyloid-beta peptidinin biçimini ve işlevlerini nasıl etkilediğini araştırdık ve yayımladık. Un, şeker ve ağır metaller beyin düşmanı
-Mitokondrilerin Alzheimer‘daki rolü nedir?
Mitokondrileri bir çeşit güç santralı üzere düşünebilirsiniz. Oksijen, yağ asitleri vs. alıp güç (ATP) üretiyor mitokondriler. Çok yan eser oluşumu hücreyi yaşanılması güç bir faciayla karşı karşıya bırakabiliyor. Mitokondriler gücümüzü temin eden kıymetli organcıklar. Mitokondriyal sisteminin işlevi işte bu nedenle son derece değerli bir konu. Mitokondrilerin işlevini etkileyen etkenler; alkol, ilaçlar -özellikle de birtakım ağrı kesiciler, birtakım antibiyotikler, kolesterol hapları- ve ağır metaller üzere etkenler oluyor. Çoğumuzun vücudu cıva yahut arsenik üzere metaller barındırıyor. Çok şeker, fast food yiyecekler, unlu/şekerli atıştırmalıklar da bu toksinlere kesinlikle eklenmeli. Bu durumdan da en çok beynimiz etkileniyor. Yaşlandıkça beyinde güç üretimi, yani ATP azalıyor. Şayet sağlıklı yaşlanamazsak az ATP üretimi mitokondrinin işlevlerinin bozulması ile birleşiyor.
Antioksidanlar hücreyi korur
Başka bir patolojik düzenek da oksidatif gerilimdir. Oksidatif gerilim, bedenimizin metabolik faaliyetleri ile ürettiği ya da aldığı “serbest radikal” olarak bilinen oksitleyici elektron kümelerinin hücrelerimiz üzerinde oluşturduğu bir ziyan sistemidir. Hücrelerimizi hayat mühletini kısaltır. Yüksek antioksidan kapasitesine sahip besinlerin, hücreleri daha güzel koruyup daha uzun ve daha sağlıklı ömür sağladığına ait inançlı araştırmalar mevcut. Ağır metaller oksidatif gerilimi başlatır. İlaç sanayisinin eksiği, patolojiyi yani hastalığın düzeneğini araştırmadan, kimyasal ve biyolojik ilaçlar üretmeye çalışması oldu ve bu nedenle kaybettiler. Bizler Türkiye’de hastalığın sistemini araştırıp biyolojik ilaçlar geliştirmeye çalışıyoruz, yani antikorlar dizayn ediyoruz. Araştırmalarımızda bilindik metotlar ve teknikler kullanmıyoruz, zira bilindik teknikler bir yere kadar faydalı olabildi lakin tedavi geliştirmemize yardımcı olamadı. Yeni metotlar geliştiriyoruz ve hastalığın sistemini anladıktan sonra biyolojik ilaç geliştiriyoruz. Kuantum mekaniği, istatistiksel mekanik, termodinamik, biyofizik, biyokimya, yapay zekâ, biyoenformatik üzere alanları birbirleriyle iç içe kullanıyoruz ve elektron, hatta atom düzeyinde bilgiler ediniyoruz hastalığın sistemi hakkında.
|
Araştırma merkezleri kuracağız Alzheimer görülme sıklığı da giderek artıyor. Bilim Alzheimer konusunda ne etapta? Bu hastalığın gizemleri çözülmeye başlandı mı? Elbette son on yıldır daha çok şey bilmeye başladık Alzheimer hastalığı hakkında. Ancak şimdi patolojisi tam olarak anlaşılmış değil. Gelecekte tedavi imkanı katiyen var. İlaç şirketlerinin patolojiye ehemmiyet vermesiyle bir ilaç üretilirken-ki bu heterojen bir hastalık olan Alzheimer hastalığında çok önemli- tedavi umutları artabilir. Ronald Reagan, Alzheimer hastalığına yakalandıktan sonra Amerika Birleşik Devletleri bu hastalık konusunda daha hassas oldu ve çeşitli Alzheimer araştırma merkezleri açıldı. Bu çeşit merkezlerin Türkiye’de de açılması için ayrıyeten uğraşıyorum |
– 2017’de çalışmalarınızı Türkiye’ye taşımak ve Türk öğrenciler yetiştirmek için Türk-Alman Üniversitesi’nde çalışmaya başladınız. Çalışmalar nasıl gidiyor?
Kız öğrencilerin ilgisi nasıl? Ekim 2017’de çalışmalarımı Türkiye’ye taşıdım, lakin hala Almanya, Amerika Birleşik Devletleri üzere ülkelerle de bir arada çalışıyorum. Türk öğrenciler yetiştirmeyi, fakat bilhassa onları alıp daha birinci sınıftayken araştırmalarda yetiştirmeyi daima hayal etmiştim Amerika’da yaşarken. Bu hayalimi gerçekleştirdim. Çalışmalar çok uygun gidiyor. Hem Alzheimer hem de Parkinson hastalıkları alanında epeyce aktifiz ve milletlerarası bir ilgi var çalışmalarımıza. Eğitim sistemindeki eksiklikler küresel manada çok fazla. Yalnızca Türkiye’de eksiklik yok. Fakat Türkiye’de daha ezberci bir eğitim sistemi dayatması var ve bunu bizler Türk-Alman Üniversitesi’nde yıkmaya çalışıyoruz. Kız öğrencilerim çok ilgili. Araştırma grubumda şu anda 4 kız öğrencim var. Hepsi çok zeki.
Şehirlerde risk daha fazla
Türk bayanının talihi Atatürk
Endüstrileşmiş bölgelerde yaşayan insanların beyinlerinde “bakır, çinko, demir geçiş metal iyonları” daha fazla. Bunlar bir mühlet sonra “Amyloid- Beta” proteiniyle etkileşime geçiyor. Bu da Alzheimer riskini artırıyor. Özetle, kentteki insanlarda bu hastalığa yakalanma riski daha büyük. Alman bilim bayanı Prof. Dr. Birgit Strödel ile bu kimyasal sistemin tam olarak nasıl geliştiğini araştırdık. Bu mekanizmayı çözdük. Böylece bu hastalığın tedavisinde kullanılabilecek yeni bir ilacın da önü açılmış oldu.
Dergi birinci sefer kimya bilimindeki bayanlara atfen özel bir sayı olarak yayımladı: “Hesaplamalı Kimya Alanındaki Bayanlar.” Bunun ehemmiyeti nedir?
Batıda bayanlar bilim dünyasında çok acılar çekti. Türkiye, Atatürk sayesinde bu tıp acılarla hiç karşılaşmadı. Amerika Birleşik Devletleri, Almanya yahut İngiltere üzere ülkelerde bayanlar bilimde çok büyük çaba verdiler, bilimsel alanda yer alabilmek için ve vermeye de devam ediyorlar. Batı’da bayanların bilim yapamadığı, çocuklu bayanların bilime ayıracak daha da az vakti olduğu üzere yanlış fikirler çok yaygın. Teorik alanlarda ise bayanlar daha da çok acı çektiler. Bildiğimiz isimler ve öne çıkanlar erkekler oldu. Bunu değiştirmeye çalışıyoruz. Bu nedenle hesaplamalı kimya alanında, yani teorik bir alanda dünyadaki bayanların muvaffakiyetlerinin yer alması kıymetliydi.
