Öğrenim Birliği yasasını hiçe sayarak yasadışı yollarla günümüze gelen medreseler, AKP periyodunda katlandı. Hiçbir resmi desteği olmamasından kaynaklı medreseler, Diyanet çatısı altında Kuran kursu görünümü kazandı. Akademik çalışmalara nazaran, MEB ve Diyanet’in göz yumduğu medreselerde doğuda Nakşi tarikatı hâkim oldu. 14 yaşında başlanan Arapça eğitim 8-10 yıl sürerken, devlet takımlarında istihdam edilebilmek için medreseliler de resmi eğitim kurumlarına yönelmeye başladı. Medreselerin ayrıyeten bölgede devletin mahkemeleri yerine şeri kararlara nazaran de karar verdikleri ortaya çıktı.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün “Türkiye Cumhuriyeti pirler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz. En yanlışsız, en gerçek yol, medeniyet yoludur” kelamları Ulusal Eğitim Bakanlığı tarafından unutuldu. Erciyes Üniversitesi’nde Mehmet Halit Akdemir’in hazırladığı “Siirt vilayetinde medrese olgusuna sosyolojik bir yaklaşım” başlıklı yüksek lisans tezinde çarpıcı bilgiler yer aldı. Siirt’teki 19 medreseden 14’ü AKP periyodunda açılırken, çalışmada 185 erkek, 26 kız olmak üzere 211 öğrenci ile medreselere ait araştırma bilgileri ve değerlendirmeler yer aldı. Bölgedeki medrese gerçeğine akademik çalışmadan öne çıkan başlıklar şöyle:
Diyanet’e bağlı medreseler: Siirt medreseleri, yasal destekten mahrum olduğu için çoğunlukla Diyanet çatısı altında Kuran kursu ismi altında faaliyet göstermektedir. Medreselerin büyük çoğunluğu vakıf ya da şahıs mülkiyeti olup, Diyanet’e bağlanan medreselerin intifa hakkı da Diyanet’e verilmektedir.
Medrese mahkemeleri
Siyah takkeli öğrenciler: Medresede cuma günü haricinde medrese dışına çıkma müsaadesi vermedikleri halde İmam Hatip Lisesi yüz yüze eğitimin olduğu haftasonları okula gitmek için mani olmadıklarına şahit olduk. Bu konuda belirtmekte fayda gördüğümüz bir örnek cumartesi, pazar günleri Siirt İmam Hatip Lisesi; daha uzaktan gözümüze çarpan çoğunluğu başı siyah takkeli medrese öğrencilerinin okulun ezici çoğunluğunu oluşturduğu, ilin dört bir yanındaki değişik medreselerden gelen öğrencilerin bir ortaya geldiği görünümüdür. Gruplar halinde gelen medrese öğrencileri derslerin bitimiyle birlikte akşama gerçek tekrar medresenin yoluna koyulurlar.
Devlet dayanağı: Eski itibarını kaybeden medreselere son yıllarda ilgi ve ilginin arttığı yanlışsız olsa bile bu ilginin medreselerin sahip olduğu prestijden çok son birkaç yılda devlet takviyesinin artması sonucu maddi açıdan rahatlamalarından ve medrese kesitinin kazandığı eğitim ve istihdam fırsatlarından kaynaklanmaktadır. Medreselerin en kıymetli sıkıntılarından biri yasal tabandan mahrum olduğu statü meselesidir. Medreseden mezun olan öğrenciler, hiçbir evraka sahip olmadığından ötürü istihdamda badire çekmektedir. Fakat bu sorun Açık İmam Hatip Lisesi ve İlahiyat İLİTAM programlarıyla aşılmaya çalışılmış, medresede ders alan, ders veren birçok kişinin Lisans ve Yüksek Lisans yapmasının önünü açmıştır. Araştırmamıza katılan öğrencilerin yüzde 83.4 üzere büyük çoğunluğu İlahiyat Fakültesi okumayı düşünürken, okumayı düşünmeyenlerin oranı ise yüzde 10.4’tür. Bu ortada öğrencilerin esasen yüzde 1.9’u ilahiyat mezunu iken, yüzde 11.8’i de halihazırda İlahiyat Fakültesi okumaktadır.
Medrese mahkemesi: Medreseler, bölgede adaletin ve toplumsal sistemin tesisi açısından büyük bir işlev icra etmiştir. Bir nevi mahkeme misyonu gören “divanlar”, uyuşmazlık durumlarında İslami kararlara nazaran kararlar vererek tarafları razı etmiştir. Hatta tarafların karar veren âlimden kuşku duyulduğu durumlarda çağdaş hukuktaki istinaf mahkemelerine emsal biçimde daha büyük âlimlere gidilmiştir. Bürokratik hiçbir sürecin gerekmediği bu yollarla birçok uyuşmazlık çok kısa vakitte çözülmüş, kan davalarının önüne geçilmiştir. Bölge halkının âlimlerin kararlarına istek göstermesi âlimlerin Şeri kararlara nazaran karar vereceği inancı ve bu kararların dini buyruk olarak telakki edilmesinden ötürü olmuştur.
Nakşi tarikatı kararı: Medreselerde Nakşi tarikatı ve Şafii mezhebi ana damarı oluşturmakta, istisnai olarak Kadirilik tarikatı var olsa bile, tarikat üyelerini daha çok vilayet dışından gelenler oluşturmaktadır. Birebir biçimde medreselerin Hanefi öğrenci ve hocaları vilayet dışından gelenler oluşturmaktadır.
TİLLO’DA TERCİH DİYANET
Mezunlar resmi vazifeye atandı
Atatürk Üniversitesi’nde Uğur Erman’ın “Siirt medreselerinde Arapça lisan eğitimi” başlıklı yüksek lisans tezinde mollaların devlet takımlarında istihdamına ait şu değerlendirmeler yer aldı: “Önceki yıllarda talebe yetiştirmek emeliyle daha çok kırsal alanlarda fahri imamlık yaparak vazife yapan Tillo Medresesi mezunları, bugün prestiji ile yüzde 90-95 oranında resmi vazife almış bulunmaktadır. Takımlı imam olmak için gerekli tüm koşulları haiz olan Tillo mezunlarının resmi işçi olmaları çok güç olmadı.
İlahiyat Fakültesi Lisans Tamamlama Programı (İLİTAM) üzere dört yıllık eğitimin kapısını açan programlar dini bahiste yetişmiş olan medrese mezunlarına Lisans diploması alma imkânı sağlayarak önlerini açmış oldu. Büyük çoğunluğu Açık Öğretim İlahiyat Ön lisans diplomasına sahip olan Tillo mezunlarının kıymetli bir kısmı, İLİTAM programları sayesinde Lisans diploması alarak İlahiyat Fakültelerinde öğretim elemanı, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmenliği ve Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesindeki değişik kademelere yerleşme imkânı buldu. Bugün prestiji ile sayıları 700’ü bulan Tillo mezunlarının kahir ekseriyeti Diyanet İşleri Başkanlığı çalışanı olarak İmam-Hatip’lik misyonunu yapmaktadır. Kuran kursu öğreticiliğinden sonra, Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde bulunan Dini Yüksek İhtisas kurslarını kazanıp bitirenler vaiz ve müftülük üzere çeşitli hizmetler icra etmektedirler. Bir kısmı da İlahiyat fakültelerinde öğretim elemanı olarak hizmet vermektedirler. Kur’an Kursu Öğreticiliği, Vaizlik, Müftülük ve öğretim elemanı takımlarına her geçen gün ilgi artmakta ve bu takımlara gelerek hizmet edenlerin sayısı gitgide artmaktadır.”
