ABD’de çizilen birinci siyasi karikatür Franklin’in.
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ile ilgili yayımlanan karikatürün antisemit bulunup büyük reaksiyon çekmesi üzerine dünyaca ünlü The New York Times gazetesinin artık karikatür yayımlamama kararı alması, tabir yerindeyse “bir bölümün sonu” aslında. Karikatürde ABD Lideri Donald Trump, Netanyahu’yu bir köpek üzere gezdiriyordu.
İddia edildiği üzere antisemit miydi, değil miydi (eğer öyleyse elbette büyük ayıp) başka problem, ancak bu karikatür yüzünden koca bir gazetenin karikatür yayımlamama kararı alması anlaşılır üzere değil. Bu işten para kazanan çizerlerin mesleklerini yapmalarına mahzur olunması başlı başına olumsuz bir durum lakin yeniden tabir yerindeyse “papaza kızıp oruç bozmanın” ne alemi var? Çizim, evet, bir epey ağır kuşkusuz fakat nedeni ne olursa olsun demokrasinin en değerli araçlarından birine, yani karikatüre veda etmekle âlâ bir şey yapmadı gazete.
Demokratik söz biçimi
Oysa, Amerikalı daha ilkokulda tanışır politik karikatürle. Kesip, ödev defterlerine karikatür yapıştıran çocukları vardır tanıdıklarımın. Kabul görmüş, hem medyanın hem de demokratik tabir biçiminin aracı haline gelmiş bir sanat kısmı olarak vakit zaman incitici, kırıcı olabiliyor politik karikatür ancak tekrar de yayımlamaktan vazgeçmek, ABD siyasi kültürüne zıt bir tavır. Bir Avustralya gazetesinde ABD’li tenisçi Serena Williams’ın son derece ırkçı bir biçimde betimlenmesi ya da Rusya Devlet Lideri Putin’le ilgili bir çizimde homofobik ögelerin ağır basması üzere makus örnekler de var lakin bu biçim çizimlerin karşısına tam aksisi bildiriler ileten çizimlerle çıkmak çok mu sıkıntı?
Siyasi karikatür yabancımız değil. Bazıları, Pompei’nin duvarlarında örnekleri var der lakin el atmadığı hiçbir alan kalmamış olan büyük Leonardo da Vinci’den başlatırlar çoklukla. Bu stil çizimlerin da Vinci’nin eskizlerine dayandığını söyleyenler çoktur. Siyasi karikatürcülüğün babası 1756-1815 tarihleri ortasında yaşamış olan James Gillray’dir. Vaktin Britanya Kralı’na, Fransız İhtilali sırasında Napolyon’a yönelik karikatürler çizmiş biriydi Gillray. Vaktinde pek bir ünlü olmuştur.
Yaşlı kıta Avrupa’da gitgide yayılan siyasi karikatürlerin ABD’de 19. yüzyılın ortalarında kitleselleştiğine şahit oluyoruz. Thomas Nast’dan kelam ederler, Harper’s Weekly’de devrin en politik mevzularını, yani kölelik, iç savaş, yolsuzluk üzere meseleleri ele almıştır çizimlerinde. Karikatürist her vakit kendisine kıymetli alan buldu gazetelerde. Örneğin Rube Goldberg (1883-1970) 1938’de The New York Sun gazetesi için birinci sayfada karikatürler çiziyordu.
Ama ABD’de siyasi karikatürcülüğün babası sayılan kişi, da Vinci üzere el atmadığı mevzu kalmayan, ismiyle anılan bir soba bile vardır düşünün, Benjamin Franklin’dir. “Join or Die” (Katıl ya da Öl) ismini verdiği bir karikatür çizdi Franklin, 1754’te. Amerika’daki birinci politik karikatür olarak kabul ediliyor. Devrin sekiz sömürgeci hükümetini temsil eden sekiz kesime bölünmüş bir yılan vardır çizimde. Çizim, kesimlerin gün batımından evvel birleştirilmesi durumunda kelam konusu yılanın canlanacağı tanınan batıl inancına dayanıyordu. Çok beğenilmiş, çabucak hemen her gazetede yayımlanmıştır da üstelik. Bu karikatürde sömürgeciliği simgeleyen “yılan” betimlemesinin siyasi karikatürün gelişiminde kıymetli olduğunu söyleyenler vardır.
Tiraj kaybı da etken
Siyasi karikatür, karmaşık problemleri analitik fikre başvurmadan, insanın hislerine hitap ederek en kolay halde iletme aracı. Âlâ bir politik karikatür, şahıslara, eleştirel bir bakış yeteneği/ metodu kazandırabilir. Bu nedenle çok bedelli bir sanat. Bu nedenle The New York Times’ın siyasi karikatür yayımlamama kararı son derece aptalca, af buyrun. Sanki bu gazetenin bu kararı, kelam konusu karikatüre yönelik tenkitlere mi dayanıyor? Tesiri olmuştur kuşkusuz lakin bunun nedenlerinden biri de gazetelerin artık karikatüristleri yük üzere görmeleridir güya.
Tamam, çok okuyan bir toplum ABD toplumu lakin orada da gazeteler tiraj kaybediyor vakit zaman. Tirajlar düştükçe de bedel ödeyenler öncelikle karikatüristler oluyor. 20. yüzyılın başında ABD gazetelerinde 2 binden fazla tam vakitli çalışan karikatürist olduğunu okumuştum bir yerde. Tıpkı yazıya nazaran, 80’li yıllarda bu sayı 300’dür. Yani gitgide azalan bir sayı var, bu da bir kriz halinde evvel karikatüristin işine son veriliyor demek.
Pop kültür ile siyaseti son derece beğenilen kaynaştıran bu eksiksiz sanattan yoksun kalmakla kusur ediyor The New York Times .
Amerikan tarihi temel olarak büyük karikatüristler tarafından belgelenebilir dendiğini hiç mi duymadı bu gazetenin yöneticileri.
Pazar Dergi
