Kavurucu güneşin altında bitişik sistem çadırlar. Küçük ve basık. Teselli aranacaksa her birine klima takılmış. Arapça, İngilizce, Türkçe, Rusça-Çeçence sesler geliyor.
Kadınlar yüzlerini çevirerek çadırlara giriyor. Kimse konuşmak istemiyor. Çoçuklar öbür; başlarını uzatıp uzatıp çekiyorlar. Annelerinden bildik azar yetişiyor:
“İçeri gir”, “Çıkma, otur”.
Çocukları tutmak ne mümkün! Etrafınıza toplanmaları bir-iki dakika sürmüyor. Biri tel örgülerin önünde poşetten yaptığı uçurtmayı uçuruyor. Birkaçı top sektiriyor. Kimi kameraya çocuk sevecenliğiyle poz veriyor, kimi kaçıp kayboluyor. Onlar Irak-Şam İslam Devleti (IŞİD) örgütüne katılan ailelerin çocukları. Babalarının ve annelerinin mahkûmu çocuklar.
Orta yaşın üzerinde bir bayan çadırdan çıkıp yaklaşıyor, simasıyla, giysi üslubuyla tanıdığım bir coğrafyadan, Kafkasya’dan. Rusça bir şeyler söylüyor. “Çeçen misiniz?” diye soruyorum, başını sallıyor. “Yani Nokhçi’siniz” diyorum. Çeçenlerin iç kullanımıdır bu, kendilerine Nokhçi derler. Onları bildiğimi anlıyor. Yüz çizgileri kasılıyor. Ağlayarak “Bizi buradan kurtarsınlar” diyor, “Artık dayanamıyoruz. Türkiye’ye gitmek istiyoruz…” Devamını getiremiyor.
Burası Suriye’deki Roj Kampı. Derik kenti yakınlarında açık bir alana kurulmuş. IŞİD üyelerinin eşleri ve çocuklarının bır kısmı burada tutuluyor. Kampta yaklaşık 1700 yabancı bayan ve çocuk kalıyor. Toplam 529 aile.
Roj Kampı küçük; Vakit zaman arbedeler yaşansa da problemleri yönetim edilebilir boyutta. Çocuklara eğitim sınıfları açılmış. Ancak gerekli rehabilitasyon imkânları yok. Bu kamplarda çocuklar ideolojik olarak zehirlenmeye devam ediyorlar. Kamp sakinleri sırayla dışarıyla telefon görüşmesi yapabiliyor. Dışarıdan aileleri para gönderebiliyor.
Kadınlarla konuşmak istiyoruz ama kimse yanaşmıyor. İnsan hakları örgütlerinin hukukçuları uyarmış, “Medyaya demeç vermeyin. Siz gündeme geldiğiniz sürece ülkeleriniz sizi buradan alması güçleşiyor” diye. Gündemden düşmeleri ve sessizce ülkelerine transfer edilmeyi umuyorlar.
Kamp idaresi birkaç bayanı konuşmaları için karşılama odasına getirdi. Her gelen “Konuşmak istemiyorum” diyor. Hatta “Gazetecilere güvenmiyorum, hatta sizden nefret ediyorum”, “Konuşmanın yararı yok, konuştukça psikolojim bozuluyor” deseler de hiçbiri bir şeyler söylemeden odadan çıkmıyor. Son cümleler “Yeter artık, buradan çıkarsınlar bizi, cezamız neyse çekelim” minvalli sözlerle ve doğal gözyaşıyla bitiyor.
Türkiye’ye dönmek istiyorlar lakin iade yolu kapalı
Bir gün evvel Kamışlı’da “Oğlum Kobani direnişine katılmıştı. Cesedini Miştenur doruğunda buldum. Fakat başı kesilmişti, bulamadık” diyen bir babanın kahredici acısına şahit olduktan sonra sonraki gün IŞİD’in bayanlarını dinliyoruz.
Moldovalı Gagavuz Türklerinden Emili, 19 yaşında istanbul’a geldiğini, lüks villalar yapan bir inşaatçıyla evlendiğini, Reina’nın müdavimi olarak eğlenceli bir hayatları olduğunu, Hristiyan iken kayınpederinin telkinleriyle İslam’ı seçip örtündüğünü, sonradan kendisinin de eşini etkilediğini, diğerleriyle tanışan eşinin vakitle daha da radikalleştiğini anlattı. İslami bir ömür için Suriye’ye geldiklerini lakin pişman olduğunu, 2017’de Türkiye’ye kaçmaya çalışırken yakalandıklarını ekledi. Dört çocuğu kendisiyle birlikte kampta, eşi ise YPG’nin elinde mahpusta. En büyük çocuğu seneye 18’ine girecek.
Danimarka’dan gelen Yağmur Kılıç, Fas asıllı eşiyle birlikte huzur içinde İslami bir ömür için geldiklerini söylüyor. Eşi tarafından kandırıldığını belirtiyor. Bu hususta öfkesini de hissettiriyor. “Ben Kürt’üm. Babam HDP’li. Buradaki Kürt idaresi neden bana yardım etmiyor?” diye soruyor. Danimarka’da oturum müsaadesi var lakin vatandaşlığı yok, o yüzden Türkiye’ye dönmek istediğini belirtiyor. “Babam beni bırakmaz, benim için Danimarka’dan döner. Ben masraf Konya’da babamla yaşarım” diyor.
Belçika’dan gelen Selin Yıldız fazla bir şey söylemek istemiyor. İnançlarında kararlı gözüküyor. Çocuklarını kampta Kürtlerin idaresindeki okula göndermeyi reddettiğini belirtiyor:
“Arapça ve Flamanca biliyorlar. Başlarının karışmasını istemiyorum. Belçika’ya dönünce Flamanca okurlar.”
Eşlerine kanarak ya da İslami hayat umuduyla gelenler pişman olduklarını, kaçmak istediklerini fakat IŞİD tarafından pasaportlarına el konulduğu için bunu yapamadıklarını söylüyorlar.
IŞİD’in baş kesme, recmetme, kırbaçlama üzere infaz pratiklerini ve Ezidi bayanlarını cariye olarak kullanıp köle pazarında sattığını hatırlattığımızda cevaplar “Görmedim”, “Sadece komşulardan duydum”, “Evden dışarı bile çıkmadım”, “Biz bir kötülük yapmadık” halinde oluyor.
Görüştüğümüz bayanlar kampta makûs mualele görmediklerini lakin bizzatihi kamp ömrünün dayanılmaz olduğunu belirtiyor. Biri kantin fiyatlarının pahalılığından yakınıyor.
Bir an evvel Türkiye’nin kendilerini gelip almasını istiyorlar. Fakat Türkiye, Suriye’nin kuzeyindeki bu bölgede heyeti özerk idaresi PKK ilintisini münasebet göstererek muhatap almak istemediği için ortada bir açmaz var.
Roj Kampı’nın yöneticisi “Türkiye’den yetkililerin gelip, bu bireyleri teslim aldıklarına ve sorumlulukları üslendiklerine dair bizimle doküman imzalaması gerekiyor. Lakin Türkiye buna yanaşmıyor” dedi.
Yine de kampta konuştuğumuz birtakım bireyler Irak Kürdistan Bölgesel İdaresi üzerinden Türkiye’ye transfer edilen birkaç kişi olduğunu kaydetti.
Çözümsüzlük uzadıkça kamplar kriminalize oluyor
Daha güneyde Haseke’nin doğusundaki El Hol Kampı ise mahşeri andırıyor.
62 bini Iraklı ve Suriyeli 55 milletten insan. 11 bini bölge dışından bayan ve çocuk. Bölge dışından gelen bu kümenin yüzde 70’i çocuk.
Durum her açıdan tasa verici. Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), BM Mülteciler Yüksek Komiserliği, Kızıl Haç ve Dünya Sıhhat Örgütü kamplarla ilgilense de şartlar iç açıcı değil. Beslenme, su ve hijyen sıkıntıları var. Kurulan kliniklere karşın tıbbi takviye yetersiz. İşin bir öteki telaş verici tarafı şiddet olayları artıyor.
Örgütün ideolojik takibi sürüyor
Verilen bilgilere nazaran IŞİD’in kentleri ele geçirdiği devirde “ahlak zabıtası” olarak kurduğu Hisbe’nin eski çalışanı bayanlar kamp sakinlerini kendi hallerine bırakmıyor. Yani örgütün ideolojik takibi sürüyor.
Kısa bir müddet evvel kamptaki elektrik direğine IŞİD bayrağı çekilerek çocuklara tekbir getirtilmesi bir meydan okuma denemesiydi.
Kampta kimi cinayetler de işlendi. Teze nazaran 14 yaşında Azerbaycanlı bir kız çocuğu başörtüsü takmadığı için kendi ninesi tarafından öldürüldü.
Son olarak 28 Temmuz’da Sodermini isminde 30 yaşında Endonezyalı bir gebe bayan meyyit olarak bulundu. Hekim raporuna nazaran mevt nedeni feci biçimde darp.
3 Temmuz’da bir Asayiş vazifelisi bir bayan tarafından sırtından bıçaklandı.
Ayrıca Ayn İsa’da bir kamp daha var; oranın mevcudu ise yaklaşık 1.500.
Bunların ötesinde hapishanelerde 12 bin civarında IŞİD üyesi tutuluyor.
Bunların 8 bini IŞİD’le savaşın son cephesi Bağuz’da yakalandı. Bunların da 5-6 bini Iraklı ve Suriyeli, geri kalanı 55 farklı ülkeden yabancı.
Birkaçı hariç devletler yardım etmiyor
Kamplar ve hapishanelerdeki durumu sorduğumuz Suriye Demokratik Güçleri (SDG) Genel Kumandanı Mazlum Kobani, evvel 29 Haziran’da Cenevre’de BM Özel Temsilcisi Virginia Gamba ile çocuklarla ilgili bir mutabakata imza attıktan sonra UNICEF’in gelip çalışma yapacağını ve okullar açacağı bilgisini paylaşmıştı.
Kobani o gün ayrıyeten devletlerin IŞİD üyeleri ve aile fertlerini alma konusundaki sorumsuzluğundan yakınmıştı:
“Yakın gelecekte bir tahlil görünmüyor. Var olan durumun yönetim edilmesi gerekiyor. Bunun için devletler ve kurumlarla işbirliğine gereksinimimiz var. Kamplarda muhtaçlığın yüzde 30’u dışarıdan gelen yardımlarla karşılanıyor, yüzde 70’ni biz karşılıyoruz. Cezaevleri de o denli. Ayrıyeten Bahoz savaşında 8 bin IŞİD’liyi teslim aldık. Sıkıntı bir karardı. 8 bin kişiyi ne yapacağız? Toplam 12 bin IŞİD’li var elimizde var. Yabancıları devletlerle halletmemiz gerekiyor. Kimi devletler yardımcı oluyor, kimileri olmuyor.”
Kobani, Türkiyeli bayan ve çocuklarla ilgili neden bir tahlil bulunamadığı sorusuna da “Türkiye şimdiye kadar bizi resmi olarak muhatap almıyor. Oburlarının aracılığıyla almak istiyor. Bu da bizim için uygun değil. Almak isteyen gelip bizim resmi kurumlarımızla muhatap olmalı” karşılığını verdi.
- SDG Genel Kumandanı Kobani: Fırat’ın doğusu ile Afrin birbirine benzemez
Kazakistan, Özbekistan, Tacikistan, Rusya ve Kosova şimdiye kadar bölgeden toplam 1.200 kadar vatandaşını götürdü. Avrupalı devletler ise vatandaşlarını almaya yanaşmıyor.
Hükümetler, IŞİD’lilerin dönmesiyle ilgili tartışmaların çok sağı güçlendirmesinden korkuyor.
Ancak çocuklarla ilgili bir esneme var. Norveç 5 yetim çocuğu, Hollanda 2 çocuğu, Fransa biri Irak’tan 17’si Suriye’den toplam 18 çocuğu, Almanya ise Irak’tan 10 çocuğu aldı. Avrupa dışından Avustralya 8 çocuğu, ABD 18 yetişkin ve çocuğu transfer etti.
Buna ek olarak Fransa 11 vatandaşının Irak’ta yargılanmasına müsaade verdi. İtalya bir IŞİD savaşçısını alıp mahpusa attı. İngiltere ise IŞİD’e katılanları vatandaşlıktan çıkarma uygulamasına başladı. Birkaç ülke daha bu eğilimde.
Uluslararası mahkeme çıkmazı
Fırat’ın doğusunda şekillenen Kuzey ve Doğu Suriye Demokratik Özerk İdaresi’nin, kamp sakinleri ve tutuklularla tek başına daha uzun müddet baş etmesi mümkün değil.
O yüzden özerk idare IŞİD’liler için milletlerarası bir mahkeme kurulması daveti yapıyor.
5-8 Temmuz’da Amude’de düzenlenen IŞİD konferansında da memleketler arası mahkeme önerisi tartışıldı. Konferansta konuşan kimi uzmanlar teknik olarak bu çeşit bir mahkemenin kurulabileceğini savundu.
Geçmişte Ruanda ve Eski Yugoslavya için kurulan milletlerarası mahkeme örnekleri var. Bu iki mahkeme de BM Güvenlik Kurulu kararlarıyla kuruldu.
Roma Statüsü ile 2002’de kurulup daimi hale gelen Milletlerarası Ceza Mahkemesi’nin (UCM) yargılama yapabilmesi de, BM Güvenlik Kurulu’nun bir davayı kendisine havale etmesine bağlı. Konsey’den IŞİD’cilerle ilgili bu çeşit bir karanın çıkması sıkıntı gözküyor. Ayrıyeten Suriye’de baş dış aktör ABD, Roma Statüsü’ne taraf değil.
AFP Milletlerarası Ceza Mahkemesi’nin devreye girebilmesi için BM tarafından bir davanın havale edilmesi lazım lakin ABD’nin bu mahkemeyi tanımaması IŞİD’e uygulanmasını güçleştiriyor Başlangıçta bu mevzudan uzak duran Avrupa, son vakitlerde sıkıntıyı tartışmaya başladı.
IŞİD üyelerini Avrupa’ya getirmektense Suriye ya da Irak’da kurulacak mahkemede yargılanmaları bir tercih olarak öne çıkıyor.
İlk tartışma inisiyatifi İsveç’ten geldi. İsveç’in davetiyle Fransa, İngiltere, Hollanda ve Almanya dahil 11 Avrupa ülkesinden temsilciler 3 Haziran’da Stockholm’da bu türlü bir mahkeme mümkünlüğünü müzakere etti.
Irak Anayasası’na nazaran ülke topraklarında özel mahkeme kurulamıyor. Suriye Demokratik Güçleri’nin (SDG) denetim ettiği bölgede mahkeme kurulması ise egemenlik hakları bakımından Suriye devletinin müsaadesine bağlı. Suriye’nin buna yeşik ışık yakması beklenmiyor.
Ayrıca Fırat’ın doğusunda bir milletlerarası mahkeme, özerk idarenin tanınması manasına da gelir ki buna da taş koyacak taraf çok.
Eğer mahkeme yalnızca IŞİD değil de Suriye ve Irak’ta işlenen savaş kabahatleriyle ilgili olacaksa yargılanması gereken “sanıkların” profili genişliyor. Buna da BM Güvenlik Kurulu’nda veto kartını elinde tutan ABD ve Rusya başta olmak üzere birçok tarafın geçit verme ihtimali yok.
ABD esasen bu seçeneği tartışma problemi bile yapmıyor. O yüzden ABD Lideri Donald Trump, IŞİD üyelerinin alınması için baskı kuruyor.
Bu sıkıntıyı birkaç defa “tehdit” eşliğinde gündeme getiren Trump son olarak 1 Ağustos’ta ihtarını tekrarlamıştı:
“Elimizde Avrupa’nın geri almasını istediğimiz binlerce IŞİD savaşçısı var. Alacaklar mı bakalım. Almazlarsa muhtemelen onları Avrupa’ya salacağız.”
- Türkiye’den IŞİD’e katılan İlyas Aydın: İstihbarat servislerinin gayrimeşru çocuklarıyız
- Pentagon: IŞİD, Suriye’de yine canlanıyor
- Türkiye’deki Suriyeliler hakkında neler biliyoruz?
- Suriye’de Kürtlerin özerklik projesi neden ‘sırat köprüsünde’ görülüyor?
