Son yıllarda tarihi konutlara ve kaya mezarlarındaki ışık düzenlemesiyle masalımsı kent akşamları ışıltısıyla olağanüstü bir panoramik imaj oluşturuyor.
Yollar daima birebirdir, kentler üzere. Ancak gitme nedenleri değiştirir manalarını. Hüzün kokan yollar bir bakmışsınız yerine mutluluğa bırakmıştır. Tıpkı benim Amasya’yı tanımam üzere. Bir kenti tanımanın kaç nedeni olabilir ki ? Gerçek ya, ya gezmek hedefiyle gidilmiştir ya iş ya askerlik ya sevgili yada okul için gidilmiştir bir kente… Neyse çok da duygusala bağlamadan, hoşluğuyla Anadolu’nun eşsiz kentlerinden olan yeşil ırmakın kenarındaki o masalımsı kentimize, Amasya’ya gidelim.
Dağlar ortasında gizlenir
Bu defa bir basın gezisi için Amasya’dayım. Güya daha evvel bu masalı hiç dinlememiş, tarihin yaprakları ortasında hiç dolaşmamışım üzere, bir diğer gördüm kenti. Dağlar ortasında gizlenen kentte mis üzere havayı ciğerlerinize çekerken bir anda donup kalabilirsiniz. Kentin masalımsı havası sanırım bu duyguyu veriyor konuklarına… Kimseyi o masaldan uyandırmamak için sessizce akan ırmak, penceresini bir an bir şahzadenin açacağını hayal edebileceğiniz meskenler, dağlar…
Şehir birbirine hiç kavuşmayan Ferhat ve Hoş üzere Harşena ve Ferhat Dağları ortasına kurulmuş. Yeşil Irmak güya olan bittenden habersiz ağır ağır akıp gidiyor, öbür masallara hayat vermeye… Irmak boyunca yürürken farkında olmadan yüreğimizdeki derin alemlere gittiğimiz fark etmek güç olmayacaktır. Bir ırmak bir kente bu kadar mı yakışır ?
Karadeniz bölgesinde olsa da İç Anadolu’ya daha yakın Amasya, elmalarıyla meşhur ancak her yıl 12 Haziran’da şenlik yapılan kirazı da çok hoş.
Dağlar dağlar
Kurban olam yol ver geçem
Sevdiğimi son bir olsun yakından görem.
Sanki Amasya Cem Karaca ile daima bir ağızdan bu kıtaları söylüyor dağlara karşı
Aşk dağları deler mi…
Şehri işsiz hoşluğuna güzelik katan bir öbür şey aşk. Ferhat’ın Hoş için dağları delmesinden kelam ediyorum. Bir zirvede de sizi selamlayan Ferhat ve Sevimli Aşıklar Müzesi’nde, Romeo ve Juliet, Mimar Sinan ve Mihrimah Sultan, Kerem ile Aslı’yla ilişkin kısımlar de var. Helenistik devrinde Amasya’nın su gereksinimini karşılamak için kayalar oyularak yapılan su kanalına da halk ortasında Ferhat Su Kanalı denilmiş. Amasya’da doğduğu söylenen bu aşk Hüsrev ve Tatlı diye İran edebiyatında da geçiyor. Efsane kimi kaynaklara nazaran İran’a ilişkin. Bu noktada Amasya’nın bir periyot Pers hakimiyetine geçtiğini de hatırlatmam gerek.
Çakkalar’dan bakmak
Şehrin görünümünün tümüyle izlendiği Çakkallar Zirvesi ise tarihi meskenlerin tam karşısında. Şehzadeler kenti demiştik ya işte o şehzadeler ve kimi paşalar, Osmanlı periyodunda bu dorukta avlanırmış. Zirve hem de yazlık köşklere konut sahipliği yapıyormuş. Zirvenin çabucak gerisinde da Ferhat Dağı’nın bulunduğunu söylemezsek Şirin’e borcumuz olur.
Amazon’lara uzanan hikaye
Acaba Amasya ismi nereden geliyor, diye düşünürsek vereceğimiz yanıtın Anadolu’yu geçeceğini zannetmiyorum ki benim o denli oldu. Lakin hiçte o denli değilmiş. Birinci ismi Hitit kaynaklarında Hakmiş olan Amasya’nın, Mitridates Krallığı periyodundaki ismi “Amasseia” olmuş. Dünyanın birinci coğrafyacısı, Amasya’da doğan Strabon’da nazaran kenti birinci kere Amazon kraliçesi Amasis kurmuş. Kraliçe Amasis kente “Amasis şehri” manasına gelen “Amaseia” ismini vermiştir. Birtakım kaynaklarda kentinin kurucu rabbinin Hermes olduğu kabul ediliyor. “Anadolu’daki en cazip şehir” diyen Fransız arkeolog Georges Perrot’ta Amasya’yı üniversiteler kenti ve Anadolu’nun Oxford’u olarak tanımlamış. Dünyada şuan ki eğitim sıralamamız ortadayken Amasya’ya Türkiye’nin Venedik’i demek daha yerinde olur.
Şehzadeler şehri
Dağlarla sarılmış olan Amasya’nın fethedilmesi daima güç olmuş. Kente giriş yalnızca Yeşil Irmak kenarından, iki boğazdan oluyor. Irmak tarafı kapatılınca kent neredeyse ulaşılamaz oluyor. O nedenle Osmanlı şehzadeleri burada yetiştirilmiş.
Kimi padişahlık yapan kimi yapmayan Yıldırım Bayezid, Mehmet Çelebi, II. Murat, Ahmet Çelebi, II. Mehmet, II. Bayezid, Ahmet, Murat, Mustafa, Bayezid, III. Murad, Fatih Sultan Mehmet ve Yavuz Sultan Selim üzere şehzadeler Amasya’da misyon yapmışlar. Irmak boyunca şehzadelerin heykelleri sergileniyor, tabi selfiye çeken meşhur şehzadeyi de unutmamak gerek. Yalıboyu Meskenleri önünde belediyenin diktiği, sol eli kılıcında, havaya kaldırdığı öbür elinde cep telefonu olan şehzade heykeli 2015’te olay olmuştu.
Irmak boyunca gezerken bir halklar yolu da görebilirsiniz. Savaştan kaçan ve bir hayalle kente sığınan Suriyeliler, çalışmak için ülkelerini bırakmak zorunda kalan Afganlar ve Karadeniz’in hırçın havasına aşık olan Farslılar da burada..
Mumya’lar sizi bekliyor
Amasya’daki birinci yerleşim M.Ö. 5500’e uzanıyor. Kenti açık hava müzesine dönüştüren en önemli eser ise Pontuslar’ın yaptığı Kral Kaya Mezarları. Mezarlar Osmanlı devrinde bir müddet hapishane olarak kullanılmış.
Mumya görmek için taa Mısır’a kadar gitmeye gerek yok. Amasya Arkeoloji Müzesi’nde 14. yy.’dan kalma mumyalar sergileniyor zira.
Dağlar ortasında yakaladığınız bir rüzgar bir bakmışsınız sizi Anadolu’nun birinci ihtilalcileri olarak bilinen Baba İlyas ve Baba İshak’ın türbelerine götürmüş. İşte o an her şey çok hoş olacak demek geçebilir içinizden…
Şehzadeler kenti olduğu için her taşın altında tarih çıkıyor, konak, medrese, han, hamam, saray… Amasya’da tarihin gizemli yapraklarında gezdiğini hissedecek ve ayrılmak istemeyeceğiniz bir kent. Saat kulesi, Bimarhane ve Şehzadeler Müzesi ile Amasya Kalesi’de esas görülmesi gereken yerlerden. Dar sokaklardan, kayalarda oyulmuş yollarla ve merdivenlerle tren garına gitmek ise başka bir keyif.
5’lerin şehri
Plakası 5 olan Amasya 5 sayısını adeta kendisiyle özleştirmiş. Meşhur Amasya elmasını ikiye böldüğümüzde 5 kenarlı yıldızı görmek sizi şaşırtmasın. Ayrıyeten kayalara oyulmuş kral mezar sayısı da 5. İşte beşlerde bu kentte bu türlü devam ediyor.
Köprü olanlar
Irmak seyri bittince, kent merkezinde köpüler konuşmaya başlıyor. Birinci hali ahşap olan, yenisi betonla yapılan Mapdenüs Köprüsü’nün başka isim Maydonoz. Köprü yıkılmak üzereymiş. Köprüde yıllar evvel maydanoz satan bir bayan tamirat için bağışta bulunmuş… Girişinde saat kulesinin olduğu Hükümet Köprüsü, Alçak Köprü ve Helkıs Köprüleri de Ferhat ve Şirin’e umut olan köprülerden kimileri.
