Dinamo 110 yaşında!
Tüm yapıtlarını yayımlayan Tekin Yayınevi bu kapsamda, muharririn anılarını ve yayımlanmamış şiirlerini okurla buluşturacak. Dinamo’yla ilgili bu yıl birçok aktiflik yapılacak ve Cumhuriyet’in 100. yaşına yaraşır Kutsal İsyan ve Kutsal Barış halka anlatılacak.
“O bir ermiş, bir kahraman, bir çocuk saflığında, dudaklarında hüzünlü bir gülümseme, yaşadı ve öldü. Hasan İzzettin Dinamo, su katılmamış, devrimci bir kahramandı ve edebiyatımızın da büyük ustalarından biriydi.”
-Yaşar Kemal-
“Bir namus anıtı üzereydi Dinamo. Ülkenin en karanlık günlerinde çok belaları göğüsleyerek demokrasiyi savunan az sayıda bireyden biriydi. Devrimci ozanlık yolunda Nazım’dan öteki özgün yollar bulunabileceğinin birinci muştucusudur kanımca.”
-Vedat Türkali-
HASAN İZZETTİN DİNAMO (HÜSEYİN DİNAMO) KİMDİR?
“Hasan İzzettin ve Hasan DENİZ isimlerini da kullanmıştır.” Trabzon, Akçaabat, Ahanda’da (Kavaklı) 1909 yılında doğdu. Şimdi bebekken aile İstanbul’a göç etti. Sarıyer’de (1909-1912) yaşarken babasının işleri bozulunca Trabzon’a tekrar geri dönerler. Trabzon’a giderken iş nedeniyle ailece Samsun’a yerleşirler.
Osmanlı Devleti 1. Dünya Savaşı’na katılınca babası ve ağabeyi askere alınır. Babası Ahmet Çavuş ve ağabeyi Ali Beyefendi, Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Cephesi’nde (Sarıkamış’ta) 1915’te şehit olduktan sonra annesi Şakire Hanım da 1917’de vefat eder. Aileden geriye kalan üç çocuk Samsun Darüleytamı’nda (1917-1919) yaşamaya başlarlar. 1919 yılında İstanbul’daki Darüleytamlara getirilirler. İki kız kardeşi Validebağı Darüleytamı’na yerleştirilir. Kendisi de Yedikule, Beykoz, Halıcıoğlu, Selimpaşa Darüleytamlarında (1919-1923) hayat savaşı verir. Okuma yazmayı kendi kendine öğrendiğinden ilkokula imtihanla ikinci sınıftan başlar. İlkokulu İstanbul’da (1919-1923), ortaokulu Amasya Darüleytamı’nda okur. (1923-1926)
Amasya’ya gittiğinde yazdığı birinci şiir “Vur Demirci” (1923) 15 heceli dizelerden oluşan bir dörtlüktür. 1926 yılında Giresun’da İzler mecmuasında “Kırlarda” isimli bir aşk şiirinden iki dörtlük yayımlanır. Ortaokulu bitirip darüleytam hayatı sona erdiğinde, 1926-1927 yılında Amasya’da bir yıl vekil öğretmenlik yapar. 1927-1928 yılında Sivas Öğretmen Okulu imtihanını kazanıp buradan 1930 yılında mezun olur. O yıllarda Malatya’nın bir ilçesi olan Adıyaman’da iki yıl ilkokul öğretmenliği vazifesinde (1930-1932) bulunur. Gazi Eğitim Enstitüsü Resim-İş Kısmı imtihanını kazanınca vazifesinden ayrılarak, Gazi Eğitim Enstitüsü Resim-İş Bölümü’nde okumaya başlar. (1932-1933)
1934 yılında DİNAMO soyadını alır.
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Resim-İş Bölümü’nde son sınıftan mezun olmasına kısa bir müddet kala, bitirme imtihanları öncesinde 24 Nisan 1935’te “Ey Türk çalışanı ve köylüsü teşkilatlan” bildirisini düzenlemekten ötürü tutuklanır. Tutuklandığı sırada, 1930 yılında yazdığı ve yayımlanmamış olan “TREN” şiirinden ötürü, hükümeti olumsuz eleştirmekten yargılanarak dört yıl karar giyer. Bu nedenle yükseköğrenimini tamamlayamaz.1935-1939 yıları ortasında dört yıl Ankara Cezaevi’nde tutuklu kalır. Öğretmenlik ve kamu hizmetlerinden de yasaklanır.
Gazete ve mecmualarda yazdığı yazı ve şiirleriyle birlikte kendisi de ömrü boyunca daima nezaret altında yaşar.
Savaş zıddı, toplumsal şiir ve yazılarıyla 1940 neslinin en değerli kalemlerinden biri olur (1939-1942).
1941’de evlenir, sonraki yıllarda bu evlilikten bir kızı dünyaya gelir. Yeni Ses ve Yeni Edebiyat mecmualarında yayımlanan sekiz şiiri nedeniyle bir yıl ağır cezaya çarptırılır ve askere alınıp sürgün edilir (1942).
1944 yılındaki ünlü tutuklama furyası sırasında, yayımlanmamış bir şiiri olan “Sosyalist Türkiye Cumhuriyeti” nedeniyle bir yıl daha ağır cezaya çarptırılınca yaptığı askerlik de yanar. Yine askere alınan Dinamo, lakin 1949’da terhis olabilir. Askerliği bitip İstanbul’a ailesinin yanına döndüğünde artık 40 yaşındadır.
Şair ve muharrir olarak isminden çekinildiğinden bildiği yedi yabancı lisan de ona sistemli bir iş imkanı sağlamaz.1949-1960 yıllarında İstanbul’da diğer isimler altında çeviriler yaparak ve özel yabancı lisan dersleri vererek geçimini sağlar.
6-7 Eylül olaylarında (1955) haksız yere bir defa daha tutuklanan Hasan İzzettin Dinamo, İstanbul Harbiye Askeri Cezaevi’nde altı ay tutuklu kaldıktan sonra beraat eder.
Yazdığı yapıtlarını kendi ismiyle 1960’tan sonra yayımlatma imkanı bulabilir. Konusu Ulusal Kurtuluş Savaşı ve sonrası olan “Kutsal İsyan ve Kutsal Barış” dizi romanları, “Savaş ve Açlar”, “Öksüz Musa”, “Ateş Yılları”, “Açlık”, “Musa’nın Mapusanesi”, “Koyun Baba”, “6/7 Eylül Kasırgası” üzere romanları ve çok sayıda şiir kitaplarıyla ismini tekrar okurlara duyurur. Vefatına kadar çok sayıda roman, şiir, anı, çocuk kitabı yayımlar ve çeviriler yapar. Altmışlı ve yetmişli yıllarda en çok okunan muharrirler ortasında yer alır.12 Mart 1971 darbesinde de kısa bir müddet gözaltında tutulup hür bırakılır. Tutuklanmaları sırasında ondan fazla basılmamış romanı ve binlerce şiiri yok olmuştur.
80 yıllık ömrünün 66 yılını yazmaya adayan Hasan İzzettin DİNAMO, yazdığı yapıtlarıyla toplumcu çizgisinden ödün vermeden hayatını sürdürmüştür. 20 Haziran 1989’da, 80 yaşında İstanbul’da vefat etmiştir.
Yazın Yaşamı
İlk şiirleri öğrencilik yıllarında İzler (Giresun 1926), Servet-i Fünun (İstanbul, 1928), Adım (Sivas, 1930), Taşan (Merzifon, 1930) mecmualarında yayınlanır. Sivas’ta bu yıllarda birçok oyun muharrir ve sahnelenir. 1931’de birinci kitabını Atsız Kitap (Vehbi Cem, Mehmet Cevdet ile birlikte) İstanbul’da yayımlar. 1937 yılında Ankara Cezaevi’ndeyken Deniz Feneri isimli şiir kitabını İstanbul’da yayımlatır. Akabinde, Yeni Yol, İnsan, Sokak, Atılım, Küllük, Ses, Yeni İnsanlık, Yeni Edebiyat, Yeni SES (1939-1942) üzere mecmualarda şiirleri, çevirileri ve yazıları yayımlanır. Homeros’un İlyada’sını çevirerek dergiye ek olarak yayımlar. Bu periyotta tekrar 8 şiirinden ötürü yargılanarak bir yıl ağır cezaya çarptırılır. “Vatan Şarkısı” şiiri nedeniyle Yeni Edebiyat mecmuası süresiz kapatılır (1941). 1944’te bir ihbar sonucu tutuklanır ve yayımlanmamış “Sosyalist Türkiye Cumhuriyeti” şiirinden ötürü bir yıl ağır cezaya çarptırılır. Askerlik ve sürgün devirlerinde uzunca bir mühlet yazın hayatından uzakta tutulur. Askerlik sonrasında çeşitli isimler altında çeviriler yapar. Üniversite öğrencilerine özel lisan dersleri verir.
1960 yılında Hasan DENİZ ismiyle Amatör Fotoğrafçılık ve Adabı Muaşeret isimli kitaplarını yayımlar. Tekrar tıpkı yıl Karacaahmet Senfonisi şiir kitabını Hasan İzzettin DİNAMO ismiyle yayımlamıştır. Adabı Muaşeret (Görgü Kuralları) kitabı 1961 yılında Ulusal Eğitim Bakanlığı’nca Bildirimler Dergisi’nde yayımlanarak okullara tavsiye edilir. 2000’li yıllara kadar çok sayıda baskısı yapılır.
1966’da MAY Yayınları’nda içeriği Ulusal Kurtuluş Savaşı olan 8 ciltlik Kutsal İsyan’ı, 1966’dan 1989’a kadar da çok sayıda roman, anı, şiir kitapları yayımlamıştır.
Papirüs, Cumhuriyet, Siyaset, Vatan, Hürriyet, Sanat ve Toplum, Sanat Emeği, Edebiyat Cephesi, Dolmuş, Tenkit, Gerçek, Varlık, Yeni Ortam üzere çeşitli gazete ve mecmualarda şiir, tenkit, köşe yazıları, dizi yazılar ve kitap tanıtım çalışmaları yapar. Kutsal Barış (7 ciltlik roman) ile Orhan Kemal Roman Armağanı’nı (1977) kazanır.
Hasan İzzettin Dinamo, hece ölçüsüyle yazdığı birinci denemelerden sonra özgür koşuk akımıyla şiirinin sirkülasyon alanlarını genişletme yolunu seçti. Kendinden yola çıkarak yazdığı şiirlerde, yaşadığı katı, acımasız gerçekleri toplumcu bir dokuyla yansıtırken, sözcük gereçlerini özgürce kullanım coşkusunu yaşadı. Yurt, toplum, dünya meseleleriyle emek olgusunu olayların şimdiki tanıklığıyla donatarak, şiirini kendine has parlayışlarla sergiledi.
Doğaya bakışlarındaki gözlemci dikkatlerinde, tekrar toplumu sergileyen anlatım maharetleri, kendi şiirsel sesinin başarılı eserleri oldu. Son yıllarında toplumsal içerikli çok sayıda gazeller yazmıştır. Arşivinde yayımlanmamış şiirleri, hikayeleri, anıları da bulunmaktadır.
Eserleri
Roman: Kutsal İsyan (5 Cilt), Kutsal Barış (4 Cilt), Savaş ve Açlar, Öksüz Musa, Ateş Yılları, Açlık, Koyun Baba, Musa’nın Mapusanesi, Musa’nın Gecekondusu, Türk Kelebeği, Anadolu’da Bir Yunan Askeri, Adalet Sıtması, Sübyan Koğuşu
Anı: 2. Dünya Savaşı’ndan Edebiyat Anıları, 6/7 Eylül Kasırgası, TKP Aydınlar ve
Anılar
Şiir Kitapları: Atsız Kitap (1931, Vehbi Cem ve Mehmet Cevdet ile birlikte Hasan İzzettin Adıyla), Deniz Feneri (1937), Karacaahmet Senfonisi (1960), Mapusanemden Şiirler, Özgürlük Türküsü, Sürgün Şiirleri, Gecekondumdan Şiirler, Hengame Şiirleri, Çoban Şiirleri, Nazım’dan Meltemler, Tuyuğlar, Gazeller, Ateş Ormanları Arasından
Çocuk Kitapları: Savaşta Çocuklar, Kenti Yiyen Çocuk
Diğer Çalışmaları: Amatör Fotoğrafçılık (1960, Hasan Deniz Adıyla), Görgü Kuralları (1960, Hasan Deniz Adıyla)
Çevirilerinden Kimileri: Faust, İlyada, Werther, Andersen Masalları
Kaybolan Romanlarından Kimilerinin İsimleri
Tahiregiller (2 cilt), Kızılırmak Donjuanı, Simavneli Bedrettin, Açlık
Bu romanları 1935-1939 yıllarında Ankara Cezaevi’ndeyken yazmıştır. Cezası bittikten sonra tren seyahatinde bavulları çalınmıştır. Romanlarının yanında oyunları ve binden fazla şiiri de yitiklere karışmıştır.
Bir Yedek Subayın Anıları
Dinamo’nun birinci yazdığı romanıdır. Basımı için Ulus’a verilmiş, daha sonra bu romanın bir diğeri tarafından İzmit’te kendi ismiyle bastırdığı duyumu almıştır. (Kaynak: Kocaeli Gazetesi, 17 Mayıs 1989, Günce, Ruşen Hakkı)
Batan Güneşler 1928’de Hâkimiyeti Ulusala gazetesinde yitmiştir.
Arkadya 1935 yılında tutuklandığı sırada polisin elinde kaybolmuş ve sonra bulunamamıştır.
