“Şairin Ölümü”nün birinci hikayesi “Bir Öbür Fahriye Abla”da, hayatları büyük bir altüst oluşun ateşten çemberinde kırılan geçiş periyotları insanlarının ayakta kalma gayretlerini dokuyorsunuz. O çabalardaki “eskil ve sağlam bir damarı kesmeye cüret etmiş” iradeyi, o “eylemliliği”, “eylemciliği” vurguluyorsunuz. Her tarafta yayılan eylemsizliğe dikkat çekerek… Geçmişle geleceğin iç içeliğinde, kötücül değişim ile bellek temalarında hikaye şahısları kendilerini ve gidişatı sorguluyor. Bu his kitaptaki çabucak tüm hikayelerinizde karşımıza çıkıyor.
Öyküler vakit içinde, her biri farklı bir ruh halinin dışa vurumuyla, bir tıp esinle yazılıyor; en azından benim için bu türlü. Elbette ortak temalar var; sonuçta birebir zihnin eserleri. Esin aslında, içimizdeki acılar, mutluluklar, elhasıl anılar birikiminin bir modülünü harekete geçiren bir dış uyarıcıdan diğer bir şey değildir.
Örnekse: Suat Derviş’in “Çılgın Gibi”sini okuyordum. Orada çizilmiş çok canlı bir “halayık” (sonuçta bir besleme) karakteri vardır. Bu kurgusal bayan bana yıllardır anımsamadığım “Faika nenemi” (öyküde ismi Fahriye) hatırlattı. Anneannemin, bizim meskene miras kalan beslemesi. Eski sistemde, nispî varlıklı aile, fakir bir kız çocuğunu alır, konut hizmetlerinde kullanır, emeğinin karşılığını ödemez, zira o artık aileden biridir; çocuğa verilen tek ödün -o da efendiler vicdanlıysa- ilerdeki yıllarda, çocuk yaşlandığında ona bakmaktır. Acı, değil mi? Kadınlık sıkıntısının bir öteki cephesi!
Benim neslim, Osmanlının yıkım acısını ve Cumhuriyetin kuruluş sevincini teğe bir yaşamış insanların evlatlarıdır; o nedenle geçmiş anımsandığında, “tarihin ateş çemberinden geçmiş” anne babalarımızın ömürlerinde tarihin bıraktığı izleri, onların başkaldırılarında, şahsî, yengi ve mağlubiyetlerinde, vardıkları uzlaşılarda, hareket ve eylemsizliklerinde görmek mümkün ve enteresan.
Anımsamak ve anımsayışlar çocukluğumdan beri ilgimi çekmiştir. Anı sabit bir şey değildir, anımsama anındaki ruh haline nazaran manası değişir. İnsan hayat yolunun büyük kısmını kat etmişse, geçmişin hiç geçmediğini, içimizdeki varlığını bizimle değişen ilgiler kurarak sürdürdüğünü fark ediyor. Şimdiki aklınızla anıya dair yeni bir şey keşfediyorsunuz ve bu keşif onun tüm manasını değiştirebiliyor! “Anılar da Değişir” öyküsünün isimsiz kahramanının, ve “Sindrella…” öyküsündeki “eski eşin” başına geldiği gibi! Tabi yeni keşif insanı yanlış bir yoruma da götürebilir… Hiçbir vakit tam manasıyla emin olamayız…
İçimizde yaşayan geçmiş yalnızca özel hayatın izleri değil elbette, bütün toplumsal hadiselerin şahsa bakan yüzü de orada kayıtlı. 68 jenerasyonunun bu yurda döktüğü emekten, Sivas yobaz kalkışmasının kıydığı canlara kadar! “Baharat Ülkesinden Bir Aydın” hikayesinde simgelenen ve bana çok acı vermiş bir aydın duyarsızlığına kadar.
Eylem ve eylemsizlikten kelam açtınız. Hayat bu ikisinin bileşkesi değil mi? Türkiye ortada sırada hareket dalgalarıyla kabaran fakat çoklukla eylemsizlikte karar kılmış uyuşuk bir ülke. Bunda mukadderatçı ideolojinin izlerini görüyorum. Eylem-eylemsizlik çelişkisini kendi içimde çok yaşamışımdır ve hala yaşıyorum. Eylemsizlik biraz da sınıfsal bir durum. Köylülüğe ve orta sınıflara has. Hani, aman istikrarlar bozulmasın, aman komşular duymasın, aman çocuklar üzülmesin…
Ben kendi eylemsizliklerimi sınıfsal kökene, yani orta sınıftan olmama bağlıyorum. Yine de özel ömrümde pek aksiyonsuz kalmamışımdır. Lakin toplumsal olarak en büyük hareketim yazmak, ne kadar hareket sayılır bilmiyorum. Bayanların uğradığı haksızlara karşı kalemim eylemcidir. Evet, eskil devirlerdeki bayan tersi önyargılar farklı giysilere bürünerek devam ediyor. “Eskil ve sağlam damar” işte tam da bu! Bayan karşıtlığı!
‘ŞAİR’İN ÖLÜMÜ’, MAYAKOVSKİ’DEN ESİNLİDİR
Kutapla tıpkı isimli hikayeniz “Şairin Ölümü” ise tabiatın metaforik denizinde aşkta ve ihtilalde yek beden bir ahengin alegorisiyle başlıyor. Bir yanda ihtilal, emekçilik, prensipler öbür yanda çürüyen bir ülke… Aksiyoncu bu ressam şairin kaygısı düşü; insanlığın çoğunluğunun çetin, fakir fakat ümit dolu hayatını, hayatın gerçeğini soğurdukça içindeki ormanın anılarıyla yazmak! Mahpusta tanıştığı yoldaşı ve onun aşık olduğu karısıyla birlikte barış ve ekmek vaat eden ihtilalin mayasını karmak! Hepsinin ortasında ise istisnai yaşanan bir aşk değil mi?
“Şair’in Ölümü” hikayesi Mayakovski’nin ömründen esinlidir. Artık diyeceksiniz ki, hikayede kahramanı niye isimsiz bıraktın? Biyografi yazmadığım için; inceleme, araştırma yoluyla ulaşılmış, objektif olduğu var sayılan sonuçları aktarmadığım için. Ve ömrüm boyunca vakit zaman Mayakovski’nin okuduğum şiirlerinin, mektuplarının ve hayatı üstüne kaleme alınmış incelemelerin, hepsinin bende yarattığı duygulanımlardan, izlenimlerden yola çıkarak bu hikayeyi şekillendirdiğim için.
Ayrıca Mayakovski’nin ömrü yaratıcı birey ile uğruna emek döktüğü ihtilal ortasında beliren kaçınılmaz çelişkiye bir örnektir, kanımca. Yani O ömür yalnızca Mayakovski’nin değil, bir çok sanatkarın tecrübesine işaret eder. Biraz da o nedenle kahramanı yalnızca “Şair” diye anıyorum.
Gorki’nin ömründe da bu türlü gölgede bırakılmış bir dram var, sanıyorum. Mayakovski’nin intiharı durumu görünür kılıyor. Ben intihar ettiğini sanıyorum, rejimin onu öldürdüğünü düşünmüyorum. Lily Brik’le aşkına gelince. Sıra dışı periyotlarda sıra dışı aşklara şaşmamalı. Bu çok farklı iki insanın kesin kopuşunu önleyen ne? Benim fikrim metinde gömülü. Bırakalım okur, kendi fikrini oluştursun.
‘DÜNYA EDEBİYATTAN VE SANATTAN UZAKLAŞIYOR’
“Türk Romanında Bir Gezinti” isimli 312 sayfalık denemeniz de okurlarla buluştu. Öncelikle Çağdaş Türk Edebiyatı’nın günümüz Türk toplumu için sizce kıymeti nedir?
İncelemeniz tenkit üstüne kanılarla başlıyor. Edebiyat eleştirimizde bir geleneğin oluşamamasında nelerin tesiri var?
Bizde ideoloji zayıf; bu demektir ki hayat üstüne düşünmek zayıf. O denli olunca sanat üstüne fikir üretebilme de haliyle zayıflıyor. Edebiyat eleştirisi gelişmeyince, ehil örneklerle kusurlu örnekleri, ya da tek bir yapıtın üstün ve zayıf yanlarını ayırt edebilme imkansızlaşıyor. Genelde sanat, özelde edebiyat yapıtlarının yalnızca kar getirici materyal olarak görüldüğü neoliberalizm yayın ve kitap piyasasında, sağlıklı bir edebiyat tenkidinin serpilebileceğine inanmıyorum. Benim üzere bir kurgu muharririni, kitaplar üstüne yazmaya iten de tahminen bu durumdur. Sapla samanın birbirine karıştığı bu gülünç ortamda kıymetli kitaplar için hiç olmazsa bir yerlere bir kayıt düşmek! Yoksa, bugün artık akademik bir disiplin olarak beliren edebiyat eleştirmenliğinde bir argümanım yok.
‘KADIN MÜELLİFLERİN İÇİ YANKIYOR, ERKEKLER İSE MESAFELİ’
Türk edebiyatının pek çok bayan ve erkek ustasını başat yapıtları ve yaratısal hammaddeleri ekseninde irdeliyor, Türk yazınında kültürel akışta temsil ettikleri evreler ve katkıları ortaya koyuyorsunuz. Okuduğunuzda neler hissettiriyorlar size?
Kadın arkadaşlarımın yaratılarında onların iç dünyalarından yankılanmalar seziyorum, toplumun susturulmuş yarısının sesini işitiyorum. Erkeklerin birçoklarının -hepsinin değil- kendi şahıslarına daha uzaklıklı durarak yazdıklarını düşünüyorum. Edebiyatta bir birincisi başlatmak değerlidir tabi, lakin yapıtın ya da yaratıcısının muhakkak bir akımın izleyicisi olması asla küçültücü bir özellik değildir. Burada Emin Özdemir’i anacağım: “Edebiyat bir detaylar ve terslikler sanatıdır”, demişti. O nedenle, genellemelere yatkın bir alan değil edebiyat.
Ben doğal ki çok okurum. Okunmadan yazılmaz. Genç müellif adaylarına da bunu öneririm. Sadece yaratıcı müelliflik kurslarına devamla müellif olunabileceğini sanmıyorum; fakat yazıya yatkınlığı olan gençler, ulusal edebiyatı ve dünya edebiyatını hakikaten tanıyarak, -yalap şalap bilgi edinmekten bahsetmiyorum- yeteneklerini geliştirebilirler.
