Şüphesiz yılın en çarpıcı, en etkileyici anlatılarından biri “Sus Barbatus”. Yayımlandıktan kısa mühlet sonra Orhan Kemal Roman Armağanı’nı kazanan roman 1979 kışında Doğu Anadolu’da geçiyor ve hem şiddetli kış kurallarının, hem acımasız tabiatın hem de baskıcı, kısıtlayıcı bir devlet varlığının kıskacındaki bireyleri anlatıyor. Edebiyatımızın usta kalemlerinden, Duman ile hem romanı hem de yazaarlık serüvenini konuştuk.
Son romanınız “Sus Barbatus” bu yıl Orhan Kemal Roman Armağanı’nı aldı ve siz mükafatı alırken yaptığınız konuşmada Orhan Kemal ödülünün bilhassa çok memnunluk verdiğini söylediniz. Bunun özel bir sebebi var mı?
Bizim edebiyatımızın çok özel muharrirlerinden birisi Orhan Kemal lakin tabi bir ödül size verildiği vakit o muharririn edebiyat anlayışına uygun yazdığınız için verilmiyor. Yani heyet daima değişir, daima edebiyat anlayışları değişir. Orhan Kemal’in benim için özel tarafı mükafattan ötürü değil. Özel tarafı şu; bizim ailede Orhan Kemal aileden biri üzereydi zira ağabeyim çok seviyordu. 12 Eylül olmuş, onlar işte meskendeki kitapları yakmışlar yahut gömmüşler lakin kimi Yaşar Kemal, Orhan Kemal, Yoksul Baykurt kitaplarını da gazete kağıtlarına kapatıp Kars’tan Ankara’ya göçerken getirebilmişler. Lakin ağabeyim çok seviyordu, hasebiyle ben Orhan Kemal’den çok çektim yani. Abim çok sevdiği için biz onu okumak zorundaydık yani, anlatabildim mi? Bizim ailede bu türlü yemek yenirken filan Orhan Kemal üzere konuşulurdu; Adanalılar üzere, onların ağzıyla konuşurduk mesela. Lakin şu var yani halkı tasvir etmesi halkı anlatması ondan sonra edebiyata yaklaşması sadeliği ajitasyondan uzak duruşu ve yakaladığı yani insan münasebetlerinde ki detaylar beni çok etkilemiş ve eğitmiştir yani. Münasebetiyle benim o ödülde işte ‘Orhan Kemal’in benim içim özel bir yeri var’ dememin nedeni bu aslında. Biraz ömürle da ilgili bir şey. Bizim ailedeki yeriyle de ilgili bir şey.
“Sus Batbatus” birinci bakışta hacimli bir roman, 500 sayfa civarında fakat kurgusu sayesinde biraz da, çok süratle okunan bir kitap. Hiç kaygı ttiniz mi bu kadar kalın bir romanı okuyacak mı beşerler gibisinden?
Yani artık ben çok öteden beri yani yazıya başladığım vakitlerden beri benim bu türlü klasik Tolstoy , Dostoyevski bir gün o denli bir şey yazma maksadım vardı. Fakat bunun için yani kalın 600 sayfa bir kitabı insanlara okutabilmek için bir ekip tuzaklar kurmam gerektiğini düşünüyordum. Belli bir ritmi olması gerekir, aşikâr bir okunurluğu olması gerekir. Karakter sayısı, bilmem nesi… yani ben yazarken bu romanın kısımlarını, sözcüklerini saydım tek tek. hatta bir arkadaşımız bana ‘ben sizin romanınızı aldım beni çok zorladı sizin anlatımınız, çok yoruldum’ dedi. Dedim ki bitirdiniz mi? Evet, elimden bırakamadım. (gülüyor) Gördünüz mü dedim, zira ben size bir grup tuzaklar kurdum. Muharririn temelde bir edebiyat kıssası vardır, onu anlatmak ister. Bir toplumsal sorunu vardır onu anlatmak ister. Lakin bir de ferdî sorunu vardır, yazdığını sonuna kadar okutmak ister. Bunun için de o tuzak dediğim bir grup biçimsel özellikler, bir kadro yapısal özelliklerle uğraşması gerekir. Münasebetiyle tasadan fazla benim için romanın kalınlığı bir cins oyun olmuştur yani yazdığım sıralarda.
Edebiyatınızda tabiat daima kendini hissettiriyor. Nedir tabiatla bağınız, bir muharrir olarak neden bu kadar değerli sizin için?
Benim çocukluğumda bilhassa bizim yaşadığımız ortam ağaçlar, hayvanlar, tabiat benim çok etkilendiğim, tesiri altında kaldığım bir şeydi. Lakin alışılmış ailede de, bilhassa Kars, Ardahan oralardan gelen bir anlatma ve tabiattan bahsetme geleneği vardır. Yani işte köye aşıklar gelir, bir grup öyküler anlatırlar lakin o sırada yol kapanmıştır. Çok uzun süren kış günleri, yolların kapanması filan… Hasebiyle hem bilhassa bayanlar, anne, işte anneanne, babaanne filan ve biraz da dedeler, bunlar çok hoş öykü anlatırlardı. Bunların içine de her vakit halk öyküleri girerdi; Leyla ile Mecnun, Yusuf ile Züleyha, Ferhat ile Tatlı üzere. Lakin birebir vakitte da hayvanlarla ve tabiatla çok iç içe oldukları için onlarla ilgili benzetmeler de çok girerdi. Kendi kendine isim verirdi; mesela kalem kuşu diyordu, ben bugün kullanıyorum kalem kuşunu fakat kendisi isim vermiş, kuşun ismi, o değil tahminen de. Bir de mahsur kalmak problemi var alışılmış… Yaşar Kemal’de de çok vardır o, yani bir zahmet varsa, bir mahsur kalma ya da çaresiz kalma durumu varsa bu efsaneye dönüşüyor. Ya da bir yerin yatır olması, bir yerin dilek ağacı olması, bir yerin evliya olması, daima insanın çaresizliğinden ve sıkışmışlığından doğan bir şey. Münasebetiyle benim için edebiyat daha doğrusu kıssa daima o demek oldu. Benim için edebiyat şöyle bir şey; şayet bu mecara tutkusunu, yani bir yerde sıkışma, bir yerden kaçma yahut bir yerden kurtulma üzere yaşayabiliyorsam, şayet o heyecanı yazarak yaşayabiliyorsam lakin yazabiliyorum. Bu demek değil ki bu olmalı fakat benim için bu türlü. Yani daima tabiatla ve kuvvetli şartlarla uğraşma sıkıntısı… Anlattığım şeyler de onunla ilgili.
Romandaki karakterler senin yakından tanıdığın kimseler mi? Öğretmen olsun, jandarmalar olsun, daima orada yaşamış şahıslardan damıtılmış üzere duruyor.
Ben Artvin’e çok gittim geldim orada eşmin köyü de var. Ben yıllarca onların anlattığı o periyotla ilgili olaylara inanamadım. Şöyle yani; çocuklar arandıkları için saklanıyorlar lakin asker her öğle köye geliyor ve köylüler için bir içtima yapılıyor. Toplanıyorsun orada, isim sayılıyor ve çocukların yerini soruyorlar. Gençler esasen saklanıyor ormanda esasen arandıkları için. Bu ortada silahları yok, saklanıyorlar yalnızca. Asker de gelip soruyor neredeler diye, onlar da söylemiyorlar. Yani ayaklarından ağaca asılan köylüler var… Sonra mesela şöyle bir şey olmuş; işte yakalanıyor ve bu orta çağ sinemalarında olur ya, bu türlü bir at arabası, bir kafes, mahkum yakalanmış içine konmuş teşhir ediliyor; bunu yapmışlar mesela. Yani işte demişler ki bütün köyde gezerken ben vatan hainiyim diye bağıracaksın. Diyor ki, çocuk bağırıyordu ben vatan hainiyim diye, çocuğa kızıyorduk diyor, bunu söyleme, öl lakin söyleme bunu… Çok uzun yıllar ben bunları dinledim ve bir şey de yapmak istiyordum bunları yazmak istiyordum. Münasebetiyle bilhassa bu mükafatı aldığım vakit onlara armağan ettim.
’12 Eylül’e kadar sürecek’
“Sus Barbatus” tam da 1979 kışında geçiyor ve yanılmıyorsam devamı da gelecek değil mi?
Benim aslında planım bir cins destansı, büyük bir roman yazmaktı; çok karakterli ve çok uzun bir müddette geçen, bir çok modüllü… Yani artık bu kitabın içerisinde “Sefiller” ile ilgili bir deneme de var, Yakup Kadri’nin “Yaban” kitabıyla ilgili görüşler de var, devrimci gençlerin, aydınların ve öğretmenlerin tartışmaları da var. Lakin birebir vakitte oradaki Kenan ile Zeynep üzere köylülerin öyküleri de var, hayvan kıssaları de var. Ve ben bu türlü çok kesimli, bir cins “Savaş ve Barış” üzere “İnce Memed” üzere destansı bir şey yazmak istiyordum. Ve şöyle kurguladım, yani 12 Eylül’e kadar 3 mevsim var, kış, bahar ve yaz. Bunu 3 cilde ayırmak istedim. Bir de bu romana sokamayacağım bir ekip öbür öyküler, hikaye olması gereken anlatılar var. Onları farklı bir formda yazdım. Onları da yıl sonunda yayımlayacam. 2 ve 3’ü de gücüm yeterse tamamlayacağım.
Konuşur üzere yazmak…
Tarzınızın çok özel, size has bir yanı var. Tümceleriniz alışılageldik yazım kurallarına uymuyor ve okurken güya caz müziğini dinlerken hissettiğimize emsal bir duyguya kapılıyoruz. Yarısında kesilip, bir sonraki tümcede devam ediyor örneğin anlatı… Bu üslubun nasıl bir oluşum kıssası var sizin edebiyat seriveninizde?
Evet, geçenlerde bana bir arkadaşımız twitter’dan sordu hatta, altını da çizmiş, ‘hocam kitabınızda çok fazla bozuk cümle var, bunlar basım kusuru mı bilerek mi yaptınız?’ diye. Artık aslında bizim o anlattığım büyüklerden dinlediğimiz yani kelamlı edebiyata baktığınız vakit sese dikkat etmeniz gerekir. Nasıl konuşuyoruz? İşte mesela ben artık konuşuyorum, farkındasınızdır kesik kesik, dura dura konuşuyorum. Münasebetiyle konuşma lisanımızda bu türlü bir ritim var. Yani konuşurken bir cümleyi baştan sona kesintisiz söylemiyoruz ki. Hele uzun bir cümleyse, nefes almamız gerekiyor. Ben onu yazınsal biçime dönüştürmeye çalıştım. Konuştuğumuz ve kestiğimiz noktaları yazıya nasıl aktarırım? Hasebiyle o biçimsel üslup o arayıştan geliyor biraz.
Erdal Öz ve küçük İskender’e dair
Can Yayınları’nda uzun yıllar editörlük de yaptınız. Erdal Öz ile çalışmak nasıldı?
Erdal ağabeyi ben çok severdim, hakikaten harikulade bir insandı. Bu türlü beşerler çok az geliyor, en azından benim algıladığım etraf içerisinde. Yeni kaybettiğimiz küçük İskender de bana nazaran bir mucizeydi sahiden. Çok farklı çok özgün çok yetenekli ve büyük bir şairdi. Erdal Beyefendi de öyleydi. Ben Ankara’da çok uzun yıllar hikaye günlerinde bir gün oraya gitmiştim. Önümde oturuyorlar Fethi Naci ve Erdal Öz. Bir konuşmacı da hikayenin kurallarıyla ilgili konuşma yapıyor, çok hoş bir konuşma… Akademisyen hikaye nasıl yazılır onu anlatıyor. Sonra Erdal Ağabey eğildi Naci’ye ‘ben bu kadar şey bilsem hayatta hikaye yazamam’ dedi. İşte o gün tanıştığımız gün. Tanıştık ondan sonra, ben o sırada Can Yayınları’na başvurmuş bulunuyordum. Sonra haber geldi, kabul ettiler, orada çalışmaya başladım. Çok keyifliydi Erdal Beyefendi. Tahminen de benim iş hayatımda geçirdiğim en hoş 3 yıldı bu, onun vefatına kadar olan
Kısa vakit öncesine kadar çıkardığınız Hikaye Gazetesi’ne de değinelim. Öncelikle neden mecmua değil de gazete?
Şimdi bunun birkaç nedeni var. Hikaye Gazetesi’nde biz nasıl daha çok hikaye yayınlarız diye formül aradık aslında. Zira daha evvel biz klasik hikaye tenkitleri,söyleşi, hikaye tanıtımları olan bir hikaye mecmuası de çıkardık, Sarnıç diye. Artık orada dışarıdan çok fazla hikaye geldiğini gördük. Yani beşerler çok hikaye yazıyorlar fakat siz o denli bir mecmua çıkarttığınız vakit en fazla 10 hikaye koyabiliyorsunuz içine. Ve baskı maliyetleri çok. Münasebetiyle biz bir formül aradık. Yani en az sayfaya en çok kaç hikaye koyabiliriz? Münasebetiyle gazete fikrini geliştirdik. Sarnıç mesela 90 sayfaydı, 10 hikaye sığıyordu, söyleşiler hariç filan, fakat hikaye gazetesi 16 sayfaydı 20 hikaye, 25 hikaye koyuyorduk onun içine. Bir de benim olağan eski klasik mecmualara çok hevesim var. Erdal Öz’ün yazılarıyla ilgili araştırmalar yaparken A Mecmuası ,Yeditepe Mecmuası üzere mecmuaları, sonra Ankara’da çıkan Pazar Postası üzere mecmuaları çok karıştırdım ben. Aslında Hikaye Gazetesi’nin form olarak uyguladığı şey onlar, Pazar Postası, A mecmuası, Yeditepe Mecmuası.
