Son devredilmelerin akabinde gözler, çoğunluğu Cet yadigârı olan Ankara’nın simge yerlerine çevrildi. Cumhuriyet Devri mimarisi olan ve çoğunluğu Atatürk ile özdeşleşen tarihi yapılar ya restore edilmek yerine büsbütün yok edildi ya da özelleştirildi. TCDD Müzesi olarak kullanılan binanın Medipol Üniversitesi’ne devredilmesiyle büyüyen reaksiyonlara rağmen son olarak Ankara Valiliği’nin tarihi Hükümet Konağı binası, Ankara Toplumsal Bilimler Üniversitesi’ne devredildi. Binayı terk eden valilik, Bilkent Şehir Hastanesi yanına yapılan binaya kiracı çıkan Sıhhat Bakanlığı’nın Sıhhiye’deki eski binasına geçecek.
Tamamen yok edilen, özelleştirilen ve tehdit altında olan Cumhuriyet hafızasına yer etmiş tarihi binalardan kimileri şöyle:
– Emekçi Memur Lokantası: İsmi Atatürk ile özdeşleşen ve Ankara’nın simge yerlerinden Atatürk Orman Çiftliği’ndeki Merkez Çiftlik Lokantası, Mart 2013’te yıkıldı. Atatürk’ün kuruluş evresinde vaktinin büyük kısmını geçirdiği çiftlikte, 1925 yılında dostlarıyla bir ortaya geldiği bir yer olarak hazırlanan Merkez Çiftlik Lokantası, 1930 yılında ise restorana çevrilmişti. Merkez Çiftlik Lokantası, bilhassa Atatürk’ün İsmet İnönü ile yediği yemeklerle anılırdı.
– Su Süzgeci binası: Mustafa Kemal Atatürk’ün talimatıyla yapılan, Ankara’nın içme suyunu filtre edip dağıtan Cumhuriyet Devri yapılarından Su Süzgeci binası Eylül 2013’te yıkıldı. Mimarlar Odası Ankara Şubesi, binanın “endüstriyel miras” olarak korunması için Kültür ve Tabiatı Müdafaa Kurulu’na başvurduğu sırada, tarihi binanın yıkımının başladığı haberi geldi.
– Etibank binası: Sıhhiye’deki Etibank Genel Müdürlüğü binası, 2013 Aralık ayında yıkıldı. Bina, Vedat Özsan, Toğrul Devres ve Yılmaz Tuncer tarafından 1960’lı yıllarda yapılmıştı.
– Kumrular İkamet Sitesi: Etraf ve Şehircilik Bakanlığı tarafından kullanılan, 1956 yılında tasarlanan Kumrular İkamet Sitesi, Mimarlar Odası Ankara Şubesi’nin tescil davası devam ederken Aralık 2015’te yıkıldı. Ankara’da, 1950’lerin çağdaş mimarlık anlayışını yansıtan site ortadan kaldırıldı. U mimarisi, mavi mozaikli duvarları ve küçük süs havuzuyla, 1960’larda Ankaralıların bir devlet binası olmasına rağmen Ankaralıların vakit zaman yanında soluklandıkları bina da yok olmuş oldu.
– Danıştay binası: Cumhuriyet Periyodu mimarisini taşıyan Sıhhiye’deki Danıştay binası, açılan tescil davasında Ankara 11. Yönetim Mahkemesi’nin yürütmeyi durdurma kararı vermesine rağmen 2016 Martı’nda yıkıldı. Bayındırlık Bakanlığı tarafından 1967 yılında açılan müsabakayı kazanan Sami Sisa ve Doğan İnhisarı, binanın mimari projesini üstlenmişti.
– Çoban Mektebi: Keçiören’de Ziraat Mektebi olarak bilinen Çoban Mektebi’nde çıkan yangın sonucu oluşan önemli hasarlar için Kültür Bakanlığı adım atmadı. 1895 yılında yapılan ve Ulusal Uğraş periyodunda Halide Edip Adıvar ve Ulusal Mücadele’yi yürüten şahısların kaldığı bu bina, gelecek jenerasyonlara aktarılamıyor.
– Numune Hastanesi: 1881 yılında 2. Abdülhamit periyodunda Gureba Hastanesi olarak faaliyete başlayan ve 1927 yılında dönüştürülen Numune Hastanesi de tehdit altında. Ankara Bilkent Şehir Hastanesi’nin açılışı için kapatılan Numune Hastanesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Kültür Varlıklarını Muhafaza Bölge Heyeti Müdürlüğü tarafından “korunmaya paha bulunmadığı” münasebeti ile muhafaza altına alınmadı.
– Tarihi Hükümet Konağı: Cumhuriyet öncesi inşa edilen, Kurtuluş Devrindeki kullanılan değerli yapılardan, Ulus Hacı Bayram Mahallesi’ndeki Ankara Valiliği’nin tarihi Hükümet Konağı binası, Toplumsal Bilimler Üniversitesi’ne devredildi. Valilik, dün yaptığı açıklama ile Sıhhiye’deki eski Sıhhat Bakanlığı binasına geçeceğini duyurdu.
MARMARA KÖŞKÜ
Atatürk Orman Çiftliği’nin en yüksek noktasında bulunan ve Atatürk’ün çiftlik meskeni olarak bilinen Marmara Köşkü, Mayıs 2013’te yıkıldı. Atatürk, çiftliği, kurallı olarak halka emanet etmişti.
ESKİ ALMAN BÜYÜKELÇİLİĞİ BİNASI
Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğü mülkiyetindeki eski Alman Büyükelçiliği binasının, kamu faydası gözeterek çalışan ve kâr hedefi gütmeyen dernek ve vakıflara toplumsal tesis olarak kullanmaları maksadıyla 10 yıllığına kiraya verileceği, 10 Mart 2018’de Resmi Gazete ile duyuruldu. Birinci derecede doğal sit alanı içinde, 3 bin 458 metrekarelik eski Alman Büyükelçiliği binası, 4 Nisan 2018 tarihinde Hayrat İnsani Yardım Derneği’ne kiraya verildi. Almanya Dışişleri Bakanlığı tarafından 1924 yılında ithal edilen bina, gemiyle İstanbul’a oradan da trenle Ankara’ya taşınmış, ahşap yapıyı ziyaret eden Mustafa Kemal Atatürk, donanım ve teknik tesisattan etkilendiğini tabir etmişti. Ahşap yapılarda birinci yapıtlarından biri olan eski Alman Büyükelçiliği binası tescilli bir kültür mirası olarak kayıtlarda yerini almıştı. Öte yandan, Ulusal Eğitim Bakanlığı’nın “değerler eğitimi” mazeretiyle önünü açtığı Hayrat İnsani Yardım Derneği’ne, okullarda “yardım” toplama dayanağı de verildiği ortaya çıkmıştı.
BARAJ GAZİNOSU
Çubuk Barajı’nda, 1938 yılında inşa edilen Baraj Gazinosu, Haziran 2016’da yıkıldı. Baraj Gazinosu toplumdaki cinsiyet ayrımcılığına karşı cümbüş merkezi olarak tasarlanmıştı. Bina, dönemsel olarak modernite kavramının mekânsal ve yaşamsal izlerini taşımaktaydı.
İLLER BANKASI BİNASI
Cumhuriyet’in erken periyodunda Seyfi Arkar tarafından inşa edilen Vilayetler Bankası binası, “cami inşaat alanının genişletilmesi” için 16 Haziran 2017’de yıkıldı. 1. derece kültür varlığı olarak korunması gereken tescilli binanın yıkılmasıyla Vilayetler Bankası da kiraya çıktı.
RENDA KÖŞKÜ
Erken Cumhuriyet devri modernizme örnek olarak 1920’li yıllarda, devrin bürokratı Sait Bektimur’un yaptırdığı Renda Köşkü, balkonunda mangal yapılmasıyla gündeme gelmişti. Tehdit altında olan Renda Köşkü için Mimarlar Odası Ankara Şubesi atarafıdan yapılan bilgi edinme müracaatına, “devlet sırrı” denilerek bilgi verilmemişti.
TCDD MİSAFİRHANESİ
İçerisinde tescilli kültür varlığı olan müzenin de bulunduğu TCDD ikinci bölge binası; kreş, lojman, sanat galerisi ve misafirhanesi ile birlikte Hazine’ye devredilmesine ait protokol; Maliye Bakanlığı, TOKİ ve TCDD ortasında 13 Mart 2018’de imzalanmıştı. Bu alan ve binalar, Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca’nın kurucusu olduğu Medipol Üniversitesi’ne devredildi.
MALTEPE ELEKTRİK VE HAVAGAZI FABRİKASI:
1928 yılında elektrik santralı olarak kurulup 1933 yılında yerleşke haline getirilen Maltepe Elektrik ve Havagazı Fabrikası, Ankara’nın birinci sanayi yapılarından biriydi. Ankara’nın havagazı ve kok kömürü ile çalışan birinci tesisi olan yapı, gerek sembolik olması gerekse devrinin tasarım ve mühendislik tekniği ile teknolojisini yansıtması prestijiyle mimarlık tarihi açısından bir endüstriyel yapı mirası niteliği taşıması nedeniyle 1991 yılında Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Müdafaa Konseyi tarafından taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmişti. Tarihi bina,
asbestle ilgili çıkan yönetmelik sonucu Ocak 2018’de yıkıldı.
