ÜMİT ŞAHİN
Dünyanın istikrarı insan eliyle bozuldu. İklimler değişti. Çok sıcaklıklar, sağanak yağışlar, hortumlar, afetler günlük hayatın modülü üzere görünse de sorun sandığımızdan büyük. İklim krizi süratle sürüyor ve dünya yerinde sayıyor. Sabancı Üniversitesi İstanbul Siyasetler Merkezi (IPM) İklim Değişikliği Çalışmaları Koordinatörü ve Halk Sıhhati Uzmanı Dr. Ümit Şahin ile iklim krizini konuştuk. Şahin, iklim değişikliği ve düzgünce hızlanan biyoçeşitlilik kaybı (altıncı büyük yok oluş) bir an evvel durdurulmazsa yakın gelecekte insanların ve bütün canlıların yaşayabileceği şartların ortadan kalkacağı ikazında bulundu.
– İklim değişikliği artık iklim krizi olarak nitelendiriliyor…
Yıllardır mevcut durumu iklim krizi olarak isimlendiriyoruz. Son yıllarda bu sorunlar öncü bilim insanlarının ve aktivistlerin ikazlarıyla görünür olma noktasını aşıp herkesin günlük hayatında tesirlerini fark edebileceği boyuta ulaştı. Bilhassa de iklim değişikliği ve güzelce hızlanan biyoçeşitlilik kaybı (altıncı büyük yok oluş) bir an evvel durdurulmazsa yakın gelecekte insanların ve bütün canlıların yaşayabileceği şartlar ortadan kalkacak.
100 kattan fazla
– İklim krizi dünyayı ve bizi nasıl etkiliyor?
Ekolojik manada bu durumun bugün görünür hale gelen belirtisi canlı çeşitlerinin olağanın 100 katından fazla bir süratte yok olması, yaban hayvanlarının ve bitki tiplerinin süratle ortadan kalkması, ekosistem işleyişinin en değerli modülü olan böceklerin yeryüzünden silinmesi, ormanların giderek küçülmesi, okyanusların süratle asitleşmesi, mercan yataklarının ağarması, böylelikle karalardaki ve denizlerdeki canlı hayatın giderek yoksullaşması… İnsan sıhhati üzerinde şu anda en görünür hale gelen tesir ise bir yandan çok sıcakların ve sayısı giderek artan önemli sıcak dalgalarının, öteki yandan kasırgalar, seller, orman yangınları üzere iklim felaketlerinin neden olduğu kitlesel vefatlar. Bu ortada su kaynaklarının ziyan görmesi, kuraklık, besin kıtlığı üzere nedenlerle yaşanacak göçler ve siyasi çatışmalar giderek artacak. Bu da önümüzdeki yıllarda daha da belirginleşecek toplumsal ve siyasi bir krize neden olacak. Açlık, susuzluk, yoksulluk, eşitsizlik, çatışmalar ve kitlesel göçler halk sıhhati problemlerinin en kıymetli nedenidir.
YOLUN SONU DEĞİL
– Uzmanlar ve gençler artık iklim krizine karşı derhal adım atılmasını istiyor. Siz nasıl değerlendiriyorsunuz?
Bugün 11-12 yaşındaki çocuklar en hakikat kelamları söylüyorlar ve en sağlam iklim aktivizmini yapıyorlar. Zira her şey bu türlü giderse bizim yaşımıza geldiklerinde yaşayacakları bir dünyanın kalmayacağının farkındalar. O nedenle fosil yakıtlara, doğayı sınırsız biçimde tüketmeye ve kirletmeye dayalı mevcut endüstriyel sistemi çabucak artık değiştirmek gerektiğini fark ediyorlar. Yetişkinlerin bu netlikte düşünmeye niyetli olmadıklarını da görüyorlar. Yetişkinlerin kaybedeceği çok şey var, çocukların kazanacakları şey ise bütün bir dünya! Yeni nesil yapılması gereken şeyin çok kolay olduğunu biliyor: Global seviyede en fazla 30 yıl içinde fosil yakıt, yani kömür, petrol ve doğalgaz çıkarmayı ve yakmayı sıfırlamak gerekiyor. Bir an evvel yüzde yüz yenilenebilir güce geçmemiz, motorlu ulaşımı, uçmayı, uzun ara tatillerini, global ticarete dayalı tüketimi, et yüklü beslenmeyi bırakmamız gerekiyor.
Mevcut ormanları, sulak alanları ve başka doğal ekosistemleri tam ve bütün olarak muhafazamız ve geliştirmemiz lazım. Dünyayı yakarak para kazanan petrol, kömür, otomotiv, havacılık vb. şirketleri, global iktisadın karbonsuzlaşmasının önündeki esas manisi oluşturuyor. İşte çocuklar bir hayatları ve gelecekleri olsun diye bu güçlerle çaba etmek zorundalar. Bence başaracaklar da… Yolun sonuna geldiğimizi düşünme hakkımız yok.
İKLİM KRİZİ TÜM SÜRATİYLE SÜRÜYOR
– Tedbirler alınmazsa gelecek günlerde bizi ve dünyayı neler bekliyor?
Orman yangınları, hortumlar, seller yaşayıp duruyoruz. Kasırga dönemi da yakında başlar. Bunların hiçbiri olağan değil. Bunları olağan kabul edip hayatımıza devam etmemiz çok tehlikeli. Zira kuzey kutup buzullarının kestirim edilenin çok üzerindeki bir süratle erimesi ve donmuş bölgelerden metan çıkışının başlaması nedeniyle bu felaketler hayal edemeyeceğimiz bir süratte artacak ve boyutu büyüyecek.
Dünyada her yıl yüzlerce kent sıcak dalgaları yaşıyor. Ilıman jenerasyondaki ülkelerde 35-40 derecelerin üzerindeki sıcaklar günlerce sürüyor. Türkiye’de de durum bu. Bu sıcak dalgaları sıhhat sistemi tarafından fark edilemeyen kitlesel ölümlere neden oluyor. İstanbul Siyasetler Merkezi’nde geçen haftalarda “sıcak dalgaları” konusunda bir siyaset notu yayımladık. Emelimiz sıcak dalgalarının tanınmasını ve sıcak-sağlık aksiyon planlarının hazırlanmasını sağlamak.
Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Sıhhat Bakanlığı, Valilikler ve Lokal İdareler her sıcak dalgasında onlarca, tahminen yüzlerce insanın ölebileceğini fark edip harekete geçmeli. Halk uyarılmalı, eğitilmeli, izleme sistemleri kurulmalı. Uzun devirli sonuçlara, kuraklığın tesirlerine, susuzluğa ve besin krizine karşı da ekosistem bütünlüğüne uygun tedbirler almak lazım. Sıkıntıyı yalnızca 30-40 yıl sonrayla ilgili bir şey üzere görürsek başarısız oluruz. Zira iklim krizi bütün süratiyle sürüyor.
DÜNYAYI DEĞİŞTİRİN
– Ferdi olarak iklim krizine karşı ne yapabiliriz?
Bireysel olarak evvel iklim krizini ,anlamamız, ciddiye almamız ve ben neyi nasıl değiştirebilirim, diye sormamız gerekiyor. Tıpkı Greta’nın yaptığı üzere. Greta Thunberg geçen sene yalnızca ailesine ve okuluna değil, şirketlere ve hükümetlere de meydan okuyup tek başına aksiyona geçtiğinde 15 yaşındaydı. Artık bütün dünyada milyonlarca kişi Greta’yı izliyor. Ferdi olarak asıl yapabileceğimiz şey bu: harekete geçmek ve dünyayı değiştirmek için gayret etmek. Bir sefer bunu yaptığınızda “ben sorunun daha büyük bir kesimi olmamak için öbür neler yapmalıyım” diye düşünüp, yapmanız gerekenleri de 5 dakikada buluyorsunuz aslında. Fakat harekete geçmeden, aktivist olmadan, gayret etmeden günlük ömrümde ufak değişikliklerle tahlile katkıda bulunamaz mıyım diye soranlar varsa, hayır bulunamazsınız.
– Dünyada ve Türkiye’de hükümetler iklim krizine karşı ne yapmalı?
Elimizde Paris Mutabakatı diye harikulade bir araç var. Mevcut salım azaltımı taahhütleri yetersiz de olsa ve muahedenin yapısı gereğince bağlayıcı olmasa da bu Paris Anlaşması’nın değil zayıf taahhütlerde bulunan ülkelerin ve milletlerarası sistemin hatası. Memleketler arası siyasetlerde bağlayıcılık güç bağlarıyla alakalı. Ülkelerin bütün bir ekonomik sistemini ve bu manada egemenlik hakkını sorgulamayı gerektiren iklim krizi üzere devasa bir meseleden bahsediyoruz. Üstlendiği yükümlülüğe uymayanı ne yapacaksınız? O kadar kolay değil. O nedenle artık mazeret bulmadan Paris Anlaşması’nın bize sunduğu araçları kullanmamız gerekiyor. Bunun için alışılmış Türkiye’nin de en kısa vakitte mutabakata taraf olması lazım. Türkiye’nin Paris’e taraf olduktan sonra çabucak yapması gereken iki şey daha var:
1- Kömürü bir güç kaynağı olarak kullanmaktan kaç yılına kadar ve nasıl bir planla vazgeçeceğini çabucak belirleyip açıklamalı. Müddet belirlemek hesap yaparak olur lakin 2050’ye kadar iktisadımızı büsbütün karbonsuzlaştırmamız gerekeceğine nazaran kömürlü santralların çok daha evvel kapatılması ve yenilerinin yapılmaması gerekiyor.
2- Paris Mutabakatı öncesi sunduğu niyet beyanını (INDC) yenileyip bilimsel ve şeffaf bir değerlendirmeye dayalı olarak sera gazı salımlarını hangi yıl zirve noktasına çıkarıp düşürmeye başlayacağını ve 2030’a kadar ne oranda düşüreceğini açıklamalı. Aslında zirve noktasının en geç 2020 olması gerekirdi, lakin geç kalındı. Tekrar de Türkiye çok uzak olmayan bir tarihi zirve noktası olarak belirleme zse 2030’da Avrupa’nın en yüksek kişi başı karbon salımına sahip ülkesi haline gelecek. Bu da iklim yangınının üzerine körükle gitmek manasına gelir. Buna hakkımız yok. Türkiye iklim siyasetlerinde bugünkü pasif ve daima mazeret üreten tavrını koruyarak mevzunun ne kadar değerli olduğuna dair resmi telaffuzuyla de çelişiyor.
– Bildiriniz var mı?
Herkesi Greta’yı, Türkiye’de Atlas’ı, Ege’yi, Samra’yı, yani çocukların giderek büyüyen çabasını, Gelecek İçin Cumalar (Fridays for Future) hareketini ve Yokoluş İsyanı’nı (Extinction Rebellion) izlemeye ve desteklemeye çağırıyorum. Eylül ayında okul grevleri yetişkinlerin de iştirakiyle büyüyecek. Gelecek İçin Aileler’e (Parents for Future) ve bulabildiğiniz her yerdeki iklim hareketlerine de katılabilirsiniz.
