Uzun vakittir global büyümenin lokomotifi pozisyonunda olan Çin iktisadı, Kovid-19’a karşı “sıfır vaka” siyasetini terk etmesiyle yavaşça toparlanmasının akabinde 40 yıldır başarılı olan büyüme modelinin “bozulma yolunda” olmasıyla karşı karşıya bulunuyor.
Dünyanın ikinci büyük iktisadına sahip Çin’de tüketici fiyatları düşerken, emlak krizi derinleşiyor. İhracat düşüşe geçerken, dünyanın en kalabalık ülkesinde gençler ortasındaki işsizlik artıyor.
Emlak krizi, çok borçlanma, zayıf büyüme, global iktisatta büyümenin garantörü Çin iktisadına yönelik olarak piyasalardaki tedirginliğin artmasına neden oluyor.
Çin’in problemli emlak dalında yine başlayan çalkantılar ve “hayal kırıklığı” yaratan ekonomik datalar, dünyanın ikinci büyük iktisadının istikrarına ait kaygıları körüklerken, krizin finans piyasalarına da sıçrama tehlikesi bulunuyor.
Çin iktisadı, yıla güçlü bir başlangıç yapmasının akabinde ivmenin zayıfladığı nisan ayından bu yana sakinlik içinde bulunurken, bu sakinlik yüksek borç ve süratle yaşlanan nüfus ile birleştiğinde önemli bir sorun haline geliyor.
Çin iktisadı yılın ikinci çeyreğinde bir evvelki çeyreğe nazaran yalnızca yüzde 0,8 büyüdü. Son haftalarda tüketim ve ülkenin ihracatı da dâhil olmak üzere birçok ekonomik bilgiler aşağı taraflı olurken, kimi uzmanlar gelecek on yıl içinde ortalama olarak sırf yüzde 2-3 seviyesinde bir ekonomik büyüme bekliyor.
Uzmanlar, Çin’deki zayıf büyümeyi “oldukça kaygı verici” olarak değerlendirirken, ülke iktisadının bir “güven krizi” yaşadığını belirtiyor.
Çin iktisadının zayıflığı, global iktisat ve bilhassa de bu ülkeye yüksek ihracat yapan ülkeler için risk oluşturuyor.
ABD Lideri Joe Biden geçtiğimiz günlerde Çin iktisadını “saatli bomba” olarak nitelendirirken, birkaç yatırım bankası ise son birkaç gün içinde Çin için ekonomik büyüme varsayımlarını aşağı istikametli revize etti.
ABD yatırım bankası Barclays bu yıl yalnızca yüzde 4 büyüme beklerken, Japonya’dan Mizuho Financial yüzde 5 büyüme öngörüyor.
Uzmanlar, Çin iktisadı için en büyük riskin, şimdiye kadar ekonomik üretiminin neredeyse dörtte birini oluşturan şişirilmiş emlak kesiminden kaynaklandığını belirtiyor.
Ödemelerde dengesizliği 2020’den beri manşetlere çıkan Evergrande, geçen hafta ABD’de iflas muhafaza müracaatında bulunurken, rakibi Country Garden da ödeme zahmetleri yaşadığını açıkladı.
Ülkede keskin ekonomik yavaşlama ve bilhassa mahallî idareler ve emlak dalındaki yüksek borç düzeylerinin oluşturduğu problemler daha evvel görülmemiş bir boyuta ulaşırken, Çinli yetkililerin ekonomik krizleri denetim altına alma konusunda dikkate bedel bir geçmişe sahip olduğu da biliniyor.
Çin’de yetkililer gergin yatırımcıları sakinleştirmeye çalışırken, Çin Merkez Bankası’nın son zamanlardaki sorunları faiz indirimi ile gidermeye çalışması da dikkati çekiyor.
Banka, 20 Ağustos’ta finans ve menkul değerler düzenleyicileri ile yaptığı toplantının akabinde, ülkenin lokal idare borç meselelerini çözmek için mali yardımlarını koordine edeceğini açıkladı.
Büyük bankalara kredi hacimlerini artırmaları talimatı veren Çin Merkez Bankası, yuanın dolar karşısında kıymet kaybetmesi nedeniyle geçen hafta dayanak tedbirleri almak zorunda kalmıştı.
Çin Merkez Bankası, 21 Ağustos’ta ise ekonomiyi desteklemeye yönelik eforlar çerçevesinde bir yıllık ana kredi faiz oranını da düşürdü. Bunun yanında banka beş yıllık faizi değiştirmeyerek piyasaları şaşırttı.
1990’dan bu yana daima artan refah vaadi iktidardaki Komünist Parti’nin en kıymetli meşruiyet desteği olurken, düşük büyüme sayılarının uzun vadede Çin hükümeti için bir sorun haline gelebileceği de belirtiliyor.
Bazı uzmanlar, uzun vadeli bir sakinlik konusunda ihtarda bulunarak gayrimenkul fiyatlarındaki düşüşe, deflasyonun başlangıcına ve artan borca işaret ediyor.
Bazı uzmanlar ise Çin modelinin çökmek üzere olmadığını ve bunun için şimdi çok erken olduğunu düşünüyor.
Giderek artan şeffaflık eksikliği de yaşanan belirsizliğin bir nedeni olarak görülüyor. Ülke yetkililerinin, son olarak daha evvel rekor düzeye ulaşan genç işsizliği konusunda olmak üzere, giderek daha fazla datayı sakladığı argüman ediliyor.
Ayrıca, ülkenin önde gelen ekonomistlerinden ekonomik durum hakkında olumsuz yorum yapmamaları isteniyor.
Tatil döneminde olunmasına karşın, son haftalarda Pekin’de yetkililer ortasında çok fazla hareketlilik olması da dikkati çekiyor.
Ekonomiyi desteklemek için yetkililer tarafından daima yeni planlar sunulurken, özel kesimi güçlendirmek için 31 teklif, tüketimi canlandırmak için 20 tedbir, daha fazla istihdam oluşturmak için 26 fikir ve yabancı yatırımcılar için ortamı güzelleştirmek için 24 nokta duyuruldu.
Çin Devlet Lideri Şi Cinping, geçen günlerde Çinlileri “tarihi sabrı” muhafazaya çağırdı.
Şi, kısa vadeli maddi refah peşinde koşmak yerine ülkenin eğitim, sıhhat sistemi ve besin tedarikinin güzelleştirilmesi üzere uzun vadeli maksatlara odaklanması gerektiğini söyledi.
Uzmanlar, dünyanın ikinci büyük iktisadının “güçlü bir aşağı istikametli baskı” altında olduğunu tabir ederken, Kovid-19’a karşı “sıfır vaka” siyasetinin yıkıcı sonuçlarından güçlü bir halde kurtulma umudu da tükeniyor.
Çin iktisadında büyümenin yavaşlamasına sebep olarak baskı altına giren emlak bölümü, zayıf özel tüketim ve özel kesimde azalan inanç gösterilirken, buna ek olarak, global iktisattaki yavaşlamanın bir sonucu olarak ihracatın da son vakitlerde gerilemesi dikkati çekiyor.
Çin hükümeti, kendi iktisadını dış tesirlere daha az bağımlı hale getirmek için iç tüketimi artırma amacını sürdürüyor.
Ancak katı sıfır Kovid-19 siyasetinin yanı sıra emlak piyasasındaki kriz ve daha fazla ekonomik gelişme konusundaki belirsizlik özel hane halklarını huzursuz ederek tasarruf etmeye zorluyor.
Çin Merkez Bankası datalarına nazaran, 2023 yılının birinci yedi ayında hane halkı tasarruflarında 2,6 trilyon dolarlık artış yaşandı.
Çin iktisadında birebir anda bu kadar çok sorunun yaşanmasının tesadüf olmadığını belirten uzmanlar, sistematik dengesizliklerin ekseriyetle bir kırılma noktasına ulaşılana kadar tırmanabileceğini hatırlatıyor.
Çin iktisadı, 2008 mali krizinden bu yana bilhassa altyapı ve gayrimenkule yapılan özel kesim ve kamu yatırımları sayesinde büyüdü.
Bunlar, direkt ve dolaylı olarak ekonomik çıktının üçte birine kadarını sağladı. Dolaylı katkı olarak, kimya ve ham unsur sanayilerinin yanı sıra mesken aletleri ve mobilya üreticileri üzere birçok dalın inşaat patlamasından faydalanması gösteriliyor.
Ekonomistler uzun vakittir bu büyüme modelinin sürdürülebilir olmadığı tarafında tenkitlerde bulunuyor.
Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS) bilgilerine nazaran Çin’in borcu ülkenin 2022 GSYH’sinin neredeyse yüzde 300’üne denk geliyor. Bunun büyük bir kısmını mahallî idareler oluşturuyor. Kelam konusu borç 2012’de GSYH’sinin yüzde 200 altında bulunuyordu.
Son 10 yılda mahallî idareler, çoğunlukla krediyle altyapıya büyük yatırımlar yaparak, lokal ekonomiyi canlı tuttu. Bu durum da borçları artırdı.
Harcamalar, inşaat projeleri için arazi satışlarından elde edilen gelirle finanse edildi. Fakat emlak krizi nedeniyle yere olan talep düştü ve gelir azaldı. Kovid-19 salgınında lokal idarelerin “Kovid-19 testi” üzere harcamaları kelam konusu borçları daha da artırdı.
Dünyanın ikinci büyük iktisadı olan Çin, son yirmi yılda global ekonomik büyümenin en kıymetli itici güçlerinden biri oldu.
Buna karşılık Çin, mallarına yurt dışından gelen talepten büyük ölçüde yararlandı. Çin’in GSYH’si birinci yarıda 59,3 trilyon yuana (yaklaşık 8,31 trilyon dolar) ulaştı.
Uluslararası Para Fonu (IMF), 2023 yılı için şu ana kadar Çin’in global büyümeye neredeyse yüzde 35 seviyesinde katkıda bulunacağını hesaplıyor.
Dolayısıyla Çin’in ekonomik problemleri, global iktisat için de bir risk oluşturuyor. IMF Pasifik Departmanı’ndan Çin uzmanları Diego A. Cerdeiro ve Sonali Jain-Chandra, Çin’deki meseleler konusunda “Tehlikede olan çok şey var” diye uyararak, Çin’in ekonomik büyümesinin 1 puan artması durumunda öteki ülkelerdeki büyümenin yaklaşık yüzde 0,3 puan artacağını belirtiyor.
Uzmanlar ayrıyeten Pekin tarafından desteklenen Çinli şirketlerin, Çin’deki zayıf iç talebi telafi etmek için dış pazarlara eskisinden daha fazla girmesini ve böylelikle ABD, Japon ve Alman şirketleriyle daha fazla rekabet etmesini bekliyor.
Çin ekonomisindeki problemler son periyotta milletlerarası sermaye piyasalarını da etkilemişti. Büyük gayrimenkul geliştiricilerinin karşı karşıya olduğu akut sıkıntılar karşısında kimi yatırımcılar yeni bir “Lehman trajedisi” yaşanmasından bile korkuyor.
2008 yılında ABD’de yatırım bankası Lehman Brothers’ın iflası öbür bankalarda domino tesiri oluşturmuş ve global finansal krizin tetikleyicilerinden biri olarak kabul edilmişti.
Ancak birtakım uzmanlar son gelişmelerin tesirlerinin şu ana kadar yönetilebilir olduğunu düşünüyor.
Uzmanlar, borcun temel olarak Çin’de ve çok küçük bir oranda yurt dışında olması nedeniyle bu krizin “küresel finans piyasaları için yönetilebilir” olduğunu vurguluyor.
Yüksek borç düzeyine karşın, İsviçreli yatırım bankası UBS’nin Çin Başekonomisti Wang Tao, büyük ödeme temerrütlerinin bankaların iflasına, kredilerde önemli sıkılaşmalara yahut döviz kurunun keskin bir halde paha kaybetmesine yol açtığı “tipik” bir borç yahut finansal kriz riskinin Çin’de nispeten düşük olduğunu düşünüyor.
Çin merkezi hükümetin satabileceği değerli varlıkları bulunurken, Çinli hane halklarının yüksek tasarrufları lokal banka hesaplarında tutuluyor ve sıkı sermaye denetimleri nedeniyle yurt dışına çıkarılmasına zorluklar yaşanıyor.
Bu durum Çin’i borç krizlerinin yerli ve yabancı yatırımcıların paralarını çekmesiyle daha da şiddetlendiği öbür ülkelerden ayırıyor.
