Tarihte kitaplar açısından iki büyük dönüm noktası var: Birincisi matbaanın yayılması, ikincisi ise bilgisayar ve internet. Matbaanın birinci kullanımı ağaç oyma tekniğiyle MS 593’te Çin’de olsa da asıl gelişim, 1450’de Johannes Gutenberg’in metal harflerle basım tekniğini bularak matbaaya uygulamasıyla gerçekleşti. Sanayi Devrimi’yle birlikte çağdaş baskı makinalarının geliştirilmesiyle kitapların basılması çok daha kolaylaştı ve yaygınlaştı. Bugün artık devasa boyuttaki bir kütüphaneyi, elimizdeki taşınabilir aygıtlarda taşıyabiliyor, istediğimiz an istediğimiz kitaba erişebiliyoruz. Pekala ancak erişebileceğimiz kitap ve kütüphaneleri biliyor muyuz? TBMM Kütüphanesi, Ulusal Saraylar Kütüphanesi ve Yazma Eserler Kurumu çoktan çevrimiçi arşivlerini açtılar. Bunun dışında yerli ve yabancı birçok çevrimiçi kütüphane var. Yabancı kaynaklı olmasına karşın Türkçe kitapları da arşivinde bulunduran kütüphaneler de dahil size bir dizi çevrimiçi kütüphane listesi sunuyoruz. Birçoğu fiyatsız ve size orijinal bir dünyanın kapılarını açıyor.
Erişim sağlayabileceğiniz çevrimiçi kütüphaneler:
– Tebriz’den (İran) Hasan Beyefendi Hadi’nin Çeşidiz sitesinde taranmış halde binlerce kitap var. Koleksiyon, bilhassa lisan ve etimoloji açısından çok güçlü. Sitede İran’da basılmış Türkçe kitaplar da yer alıyor. Dil/etimoloji meraklıları için bilhassa tavsiye www.turuz.com
– Hollandalı tarihçi ve mimari uzmanı Machiel Kiel’in fotoğraf arşivi: Kiel’in Balkanları dolaşıp Osmanlı yapıtlarını tek tek fotoğrafladığı yapıtları içeriyor. Bu yapıtların bir kısmı bugün ya yok olmuş ya da yok olmak üzere. Bu yüzden dijital olarak bulunabilmesi çok değerli. http://www.nitistanbul.org/kielarchive/index.php
– Rusya’da Cedit hareketi kurucusu Gaspıralı İsmail Bey’in Tercüman gazetesinin tam koleksiyonu: http://kerimofftahir.blogspot.m/2016/12/terciman-gazetesinin-numaralar-endirin.html
– Dünyanın en büyük harita koleksiyonu: Çağdaş periyot haritalarına ek olarak son 5 asra ilişkin 67 bin civarında tarihi haritayı barındırıyor: https://www.davidrumsey.com/
– ABD Kongre Kütüphanesi, II. Abdülhamid’in fotoğraf arşivini dijital olarak yayımlamış durumda. Arşiv, 19. yüzyıl sonu ile 20. yüzyıl başlarındaki Osmanlı coğrafyasından toplam 1823 fotoğraf/baskıyı ihtiva ediyor. http://www.loc.gov/pictures/search/?st=grid&co=ahii
– Gertrude Bell arşivi, Osmanlı coğrafyasına ilişkin fotoğrafların da yer aldığı çok değerli bir görsel koleksiyon. Newcastle Üniversitesi Kütüphanesi’ndeki bu arşivde 19. yüzyıl sonu ila 20. yüzyıl başında çekilmiş binlerce fotoğraf yer alıyor. http://gertrudebell.ncl.ac.uk/photos.php
– Koç Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulunan 200’den fazla yazma yapıtın taranmış-dijital nüshasına ulaşmak mümkün: http://digitalcollections.library.ku.edu.tr/cdm/search/col
– Berlin Devlet Üniversitesi’nin “Orient Dijital” projesi kapsamında taranmış 3441 Türkçe yazma şu linkte: http://orient-digital.staatsbibliothek-berlin.de/content/index.xml
– Venedik devlet arşivlerinde bulunan toplam 2.022 Osmanlı evrakının tamamına internet üzerinden ulaşmak mümkün: http://www.archiviodistatovenezia.it/divenire/collezione.htm?idColl=24121
– Meraklısı için İstanbul’daki Bizans yapılarını içeren arşiv: http://digitalcollections.library.ku.edu.tr/cdm/landingpage/collection/BYGA
– 2 milyondan fazla fotoğrafın yer aldığı, mevzu, başlık ve bölgelere nazaran tarama yapılabilen fotoğraf koleksiyonu, Türkiye’yle ilgili de binlerce fotoğrafı içeriyor: https://www.europeana.eu/portal/en/collections/photography
– Prof. Mükrimin Halil Yinanç’ın kütüphanes vârisleri tarafından Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi’ne bağışlanmış (memleketi:Maraş’ın Elbistan kazası). Mükrimin Halil Yinanç Kütüphanesi’ndeki taranmış kitaplara şu linkten erişebilirsiniz: http://kutuphane.ksu.edu.tr/yinanc.htm
– Osmanlı Devleti Brüksel elçiliği evrakı (1849-1914 dönemi). 5000 doküman taranmış durumda ve erişime açık: http://dighum.uantwerpen.be/ottomandiplomats/
– Münih’teki Bayerische StaatsBibliothek isimli çok büyük bir kütüphane, binlerce yapıtı, çevrimiçi paylaşıma açtı. 19. asır öncesinde basılmış Türkiye/Osmanlı ile ilgili kitapların birden fazla bu kütüphanede var: https://www.bsb-muenchen.de/en/
– Duke Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulunan Osmanlıca yazılmış 216 kitabı çevrimiçi okumak/incelemek ve indirmek mümkün: https://archive.org/details/ dulturk?&sort=-downloads&page=3
– Kültür Bakanlığı’na bağlı toplam 100 halk kütüphanesindeki kitapların taranmış olanları çevrimiçi erişime açıldı: Linkteki katalog üzerinden tarama yapmak mümkün: http://koha.ekutuphane.gov.tr/cgibin/koha/opac-main.pl?deger=1
– 1930’larda Yakup Kadri ve arkadaşlarının çıkardığı Takım mecmuasının bütün sayıları taranmış olarak şu linkte: http://digitale-sammlungen.ulb.uni-bonn.de/ulbbnioa/ periodical/structure/3137049
– İstanbul Belediyesi’ne bağlı olan Taksim Atatürk Kütüphanesi, Türkiye’nin kıymetli kütüphanelerinden birisi. Üye olmak kuralıyla (ücretsiz) kütüphanenin sitesinden 40 bin kadar kitabı okumak/indirmek mümkün: http://ataturkkitapligi.ibb. gov.tr/ataturkkitapligi/index.php
– Martin Luther Üniversitesi (Almanya) kütüphanesinden dijital erişime açık olan Türkiye’yle ilgili kitaplar şu linkte: http:// menadoc.bibliothek.uni-halle.de/landau/ nav/index/all
– IRCICA’nın dijital Farabi Kütüphanesinin sitesinden Osmanlı salnamelerinin tamamına fiyatsız erişim mümkün: http:// e-library.ircica.org/
– Çabucak her mevzuda tarama yapabileceğiniz, her lisandan binlerce yayının yer aldığı çevrimiçi kütüphane: http://gen.lib.rus.ec/
– İspanya Ulusal Kütüphanesi dijital koleksiyonunda 350 kadar Türkçe/Farsça/ Arapça yazma var: http://manuscripta. bibliotecas.csic.es/buscar
– Princeton Üniversitesi’nin İslami Yazmalar Dijital Kütüphanesi: http://library. princeton.edu/projects/islamic/
Derleyen: Batuhan Sarıcan
