Putin – Erdoğan
İdlib’de yaşanan son gelişmeler, Türkiye, Rusya ve İran ortasında 2017 yılında Suriye’de siyasi tahlil için başlatılan Astana sürecinin geleceğini de tartışmaya açtı. İdlib’in güneyindeki müşahede noktasına giden konvoyu hava saldırısına uğrayan Türkiye’ye Rusya’dan verilen cevapta geçen yıl varılan Soçi Mutabakatı’ndaki yükümlülüklerini yerine getirmediği vurgusu sürecin kırılganlığını gösteriyor. 11 Eylül’de Ankara’da, Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ve İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’nin iştirakiyle yapılacak olan üçlü dorukta, Astana sürecinin geleceğinin masaya yatırılması bekleniyor. Bilhassa Rusya ve Türkiye ortasındaki yaklaşım farkının giderilip giderilemeyeceği, fiilen işlemeyen sürecin resmen devam edip etmeyeceği üzerinde belirleyici olacak.
Suriye’de siyasi tahlil için sürdürülen Cenevre sürecinden bağımsız olarak Türkiye, Rusya ve İran’ın garantörlüğünde Suriye hükümeti ve muhalifler ortasında 2017 başında Kazakistan’ın başşehrinde başlatılan Astana görüşmeleri 2011’den bu yana savaşın sürdüğü ülkede “çatışmasızlık bölgeleri” ilan edilmesinin yolunu açmış, bu kapsama İdlib de dahil edilmişti. Çatışmasızlığın alanda gözlemlenmesi için Türkiye, İdlib hudut sınırında muhaliflerin denetim ettiği bölgede, Rusya ve İran ise Suriye ordusunun denetim ettiği bölgelerde müşahede noktaları kurmuşlardı. Geçen yılın eylül ayında ise Suriye ordusunun o devir yaklaşık yarısı terör örgütü El Nusra’nın da içinde yer aldığı Heyet Tahrir Şam’ın (HTŞ) denetimindeki İdlib’e operasyon mümkünlüğünün arttığı bir devirde Türkiye ve Rusya, Soçi’de vardıkları
mutabakatla İdlib etrafında silahsızlanma bölgesi oluşturulması konusunda anlaşmışlardı.
Karayolları açılamadı
Soçi Mutabakatı’yla Türkiye, İdlib’de “ılımlı” olarak isimlendirilen silahlı muhaliflerle “terörist” olarak tanımlanan kümeleri ayırmak üzere şiddetli bir misyon üstlendi. Bu misyon mutabakatın üzerinden bir yıl geçmesine rağmen yerine getirilemedi. Mutabakattan bu yana HTŞ İdlib’in yaklaşık yüzde 90’ını denetim eder hale geldi. Mutabakatla Suriye’nin ana karayolları M4 ve M5’in trafiğe açılması da hedeflenmişti lakin bu maksada de hala ulaşılamadı.
İdlib’in en güneyinde bulunan Morik’teki Türk müşahede üssüne destek kuvvetlerin ilerleyişi sırasında Türk askeri konvoyunun atağa uğraması, Astana sürecinin başından bu yana yaşanan en büyük krizlerden birini oluşturdu. Alanda çatışmasızlığı gözlemlemek misyonunu üstlenen Türk askerleri çatışan taraflardan birinin amacı haline geldi. Akabinde Rusya Devlet Lideri Putin ve Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’dan gelen Türkiye’nin İdlib mutabakatındaki yükümlülüklerini yerine getiremediği açıklamaları da iki ülke ortasındaki görüş ayrılığının derinliğini ortaya koydu.
Soçi Mutabakatı ve Astana sürecini zora sokan bu gelişmeler yaşanırken 11 Eylül’de Ankara’da üçlü Astana başkanlar tepesi yapılacak. Erdoğan, Putin ve Manevî ile Astana sürecinin geleceğini görüşecek. Sürecin devam edip etmeyeceğinde şu ana kadar Türkiye’nin davetlerine olumlu karşılık vermeyen Rusya’nın nasıl bir siyaset izleyeceği belirleyici olacak.
‘TERÖRİST TANIMI’ ANLAŞMAZLIĞI
Rusya’dan vakit zaman “Türkiye’nin Soçi Mutabakatı’ndaki sorumlulukları yerine getireceğine inanıyoruz” açıklamaları gelse de bilhassa son bir aylık periyotta Suriye ordusunun İdlib operasyonları ağırlaştı. Rusya’nın da desteklediği bu operasyonlara Türkiye, ateşkesin bozulduğu gerekçesiyle karşı çıkıyor. Burada Türkiye ile Rusya ortasındaki en temel uyuşmazlık hangi örgütün “terörist” olarak tanımlandığı konusunda yaşanıyor. Türkiye kimi silahlı kümeleri terörist olarak saymayıp ÖSO içinde görürken Rusya ve Suriye bu kümeleri terörist olarak tanımlayabiliyor. İdlib’deki ateşkes terörist kümelere yönelik operasyonları kapsamadığı için Rusya ve Suriye, bu operasyonların ateşkesi bozmak manasına gelmediğini savunuyor. Tanımlama üzerindeki belirsizlik, hem Soçi Mutabakatı’nı, hem de Astana sürecini zora sokan ögeler ortasında yer alıyor.
