Belirsiz üç nokta
Uzlaşma üzere çok savlı bir sözcükle açıklanan son durumda, her iki ülkenin kamuoyuna net söz etmedikleri üç bahis var; inançlı bölge ne kadar bir alanı kapsayacak, bölgede devriye kuvveti kim olacak? ABD, iki kilometrelik inançlı bir bölge önermiş, beş kilometrelik de silahtan arındırılmış bir şerit oluşturulacağını açıklamıştı. Bu, Türkiye’nin Suriye’de istediği alanın neredeyse yarısı. Son olarak Türkiye bölgede sonuncu bir otorite olması gerektiğini söylemişti, bu otorite kim olacak?
Bu soruların cevabı şu açıdan kıymetli; hem ABD hem Türkiye birbirlerini Ortadoğu’da istikrarları bozan ülkeler olarak görüyor. İkisi de NATO üyesi olan ABD ve Türkiye, Ortadoğu’da kendi çıkarlarını kuşkusuz birbirlerininkinden daha kıymetli görüyor. Türkiye’nin PYD/YPG’ye karşı operasyon seçeneği daima gündemde. ABD için ise dinamikler farklı, PYD/YPG’ye yönelik bir operasyonda Trump iki tavır alabilir; ya daha evvelce ilan ettiği üzere bölgeden kendi askeri gücünü büsbütün çeker ya da Türkiye’ye karşı daha da sert bir tavır takınır. Suriye Demokratik Güçleri olarak isimlendirdiği PYD/YPG, ABD’nin Suriye’deki operasyonlarını mümkün kılan bir güç. Varıldığı söylenen uzlaşmada bu mevzu ne oldu? ABD, SDG’yi desteklemekten (PYD/YPG) vaz mı geçti, yoksa Türkiye SDG’yi yasal bir aktör olarak kabul mü etti? Bunlar muğlak. Kamuoyuna her şeyin anlatılmadığı çok muhakkak.
ABD’nin başından beri Suriye’de kurmak istediği inançlı bölge, Suriye ile müttefikleri olan İran ve Rusya’ya baskı uygulama hedefli. ABD, oluşturacağı inançlı bölgede, Şam tersi, ABD yanlısı güçlerin konuşlandırmasını istiyor. Türkiye’nin ise “bölge”nin PYD/YPG’ye açılacağı gerekçesiyle buna itirazı var. Yani bu bölgelere ait olarak hem Türkiye’nin, hem de ABD’nin kaygıları mevcut.
Türkiye koruyabilir mi?
Diyelim ki ABD ile varılan “uzlaşma” sonucu bölgenin sonuncu otoritesi Türkiye olacaksa, bu basitçe üstlenilebilecek bir sorumluluk mudur? Her şeyden evvel oluşturulacak inançlı bölge konusunda Şam’la çatışan tüm tarafların uzlaşması gerekir. Lakin Suriye’de bunun bu türlü olmadığı biliniyor. Bu başlı başına bir risk esasen. Şayet inançlı bölge gereğince savunulmazsa cihatçı İslamcı kümelerin amacı haline gelebilir. Bu muhalif kümelerin kimilerine Türkiye’nin takviye verdiği düşünülürse burada yer almalarına Rusya ve İran’ın göz yumması da beklenemez. Şayet oluşturulacak inançlı bölgeler yalnızca mülteci akımını engelleme amaçlıysa buraların büyük bir “toplama kampı”na dönüşme ihtimali de var ki bu da insani bir krize yol açar, sorumlusu da Türkiye olur.
İki tarafın da işi zor
Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar’ın “Eğer ABD ile ortak bir noktada buluşamazsak inançlı bölgeyi tek başımıza oluşturmak zorunda kalacağız” açıklaması Suriye’de kurulması düşünülen inançlı bölgeler konusunda tarafların işinin çok güç olacağını gösteriyor.
4 Mayıs 2017’de Rusya’nın, Suriye’nin kuzeybatısındaki muhalif kesitlerde inançlı bölgelerin kurulmasını içeren önerisi Tahran ve Ankara tarafından kabul edilmişti. Teklife nazaran Suriye’nin İdlib kentinde, güneydeki Humus eyaletinin kimi bölgelerinde, Şam yakınında bulunan Doğu Guta’nın muhaliflerin bulunduğu bölümünde oluşturulacak inançlı bölgeler sayesinde çatışmaların durdurulması, savaş mağdurlarına yardım edilmesi sağlanacak.
ABD’nin ‘güvenli bölgesi’ başka
Ancak Suriye’deki şiddeti azaltma eforlarını desteklediğini belirten ABD, uzun vakitten bu yana mutabakatla ilgili “endişeleri” olduğunu söz ediyor. Teklifin ortaya atıldığı periyodun ABD Dışişleri Bakanı Rex Tillerson, IŞİD ve El Kural üzere örgütlerle gayrete devam eden ülkesinin mültecilerin geri dönmesine yardım etmek için “geçici istikrar bölgeleri” kurmayı umduğunu söylemişti. Yani ABD’nin kurmayı düşündüğü inançlı bölge ile Rusya’nın önerdiği, Türkiye ve İran dayanaklı bölgeler farklı manalar taşıyor. Uzlaşmada ABD bu tasalarından vazgeçti mi? Geçmediyse taviz veren Türkiye mi oldu?
Çözüm: Suriye ile işbirliği
Tüm bu belirsizliklerin giderilmesinin yolu, Suriye idaresi ile işbirliği yapmaktan geçiyor. ABD’nin, kendisine müttefik olarak belirlediği güçler eliyle inançlı bölgede varlığını kalıcılaştırması Türkiye için de Suriye için de sıkıntıların kalıcılaşacağı manasına geliyor. Türkiye duyduğu güvenlik kaygılarını, birebir kaygıları duyan Şam ile işbirliği içinde giderebilir. Zira her ne kadar uzlaşıldı dense de ABD’nin de Türkiye’nin de “güvenli bölgelerden” birebir şeyi anlamadığı ortada.
