KKTC’nin eski Cumhurbaşkanı Mehmet Ali Talat, Doğu Akdeniz krizine ait Ankara’ya karşı “komşularıyla sıkıntı” kartının çıkarıldığı görüşünde. Ankara ile KKTC hükümetine yönelik tenkitleri de dikkat alımlı.
Talat ile Lefkoşa’da bir ortaya geliyoruz. Kendisi, Kıbrıs’ın birleşmesini öngören 2004’teki BM Annan Planı, buna ait referandumunda KKTC’den çıkan ‘evet’e rağmen Rumlar’ın ‘hayır’ı, Güney Kıbrıs’ın AB üyesi olma sürecinin şahitlerinden.
Talat ile görüşmemizde KKTC’de adada tahlile yönelik farklı çıkışlara, hükümetle cumhurbaşkanlığı ortasındaki siyasi tansiyona de değindik. Geçen ay KKTC Dışişleri Bakanı Özersay ile Rum önder Anastasiadis’in ortak bir arkadaşlarının organize ettiği, eşleriyle birlikte bir yemekte bir ortaya gelmeleri tartışmaların merkezine oturmuştu. KKTC Cumhurbaşkanı Akıncı, medyadan öğrendiği yemek konusunda Özersay’ı sert bir lisanla suçlamış ve “Cumhurbaşkanına haber vermeden yenilen yemek, devlet geleneğina sığmaz” demişti. Özersay ise “Eşlerimizle toplumsal gayeli bir yemekte buluştuk. Hükümete bilgi verdim. Akıncı, Rum ana muhalefet partisi önderiyle yemek yerken, Rumlara mülkiyet paylaşımı haritası verirken haberimiz olmadı” cevabını vermişti.
Annan Planı’ndaki iki toplumlu federal tahlil önerisi çöktü mü… Hükümet umutsuz, çöktü diyor, Cumhurbaşkanı Akıncı ise ‘amalı’ yaklaşımda… Sizin görüşünüz nedir?
TALAT- Rum tarafının son periyotlardaki tavrı nitekim Kıbrıs meselesinin BM Güvenlik kararının tanım ettiği halde bütünlüklü federal tahlile ulaşması açısından umutları yıktı. Bundan Türk tarafı hayal kırıklığı yaşadı. Türkiye de federal bir tahlille Kıbrıs’ın AB ile bütünleşmesi ve Türkiye ile bağlarının zayıflaması üzere bir duruma yol açabileceği kaygısıyla çok da memnun değildi. Lakin o konjonktürde Kıbrıs probleminin tahlili hem AB ile hem dünya ile bağlantıları açısından Türkiye için kıymetli görülüyordu. O yüzden çok istekli olmadan da olsa göz yumuluyor ya da isteniyordu. Fakat Rum başkan Anastasiadis bunları yıkınca benim anladığım kadarıyla şu anki durumda Türkiye, Anastasiadis ve Özersay ekolü ki- hem Türkiye hem de burada sağ çevrelere yakın duruyor, bir halde işbirliği yaptılar. Ben bu son gelişmeyi Anastasiadis’in de dahil olduğu bir Türkiye-KKTC hükümeti işbirliği olarak görüyorum. Anastasiadis daha evvel İsviçre’deki görüşmelerde Türkiye Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’na kendisinin iki devletli bir tahlile meyilli olduğunu söylemişti. Ancak bu ete kemiğe bürünmemişti. Benim anladığım Özersay-Anastasiadis gayri resmi yemeğinde bu hususlar konuşuldu. Bir kez bu ikisi muhatap değil, Kıbrıs Rum Kısmı Cumhurbaşkanı ile KKTC Dışişleri Bakanı görüşmez, bu türlü bir örnek yok. Anastasiadis Kıbrıslı Türk önder ile görüşür, sivil toplum örgütleriyle görüşebilir ancak bu tarihte birincidir. Benim fikrim bu işin bilerek yapıldığıdır. Türkiye federal tahlilden kurtulup iki devletli bir tahlile gidilebilir mi diye düşünerek, Anastasiadis Kıbrıslı Türklerle siyasi gücü bölüşmekten kurtulmak için, Özersay da Kıbrıslı Rumlarla eşit iştirakin yaşanamayacağını düşündüğü için bu işbirliğine gittiler üzere görünüyor.
‘Bizi yeniden açıkta bırakırlar’
İki farklı devlet tahlili için görüşünüz…
Federal tahlil güç durumdadır lakin tekrar denenmemesi sıkıntısından fazla Kıbrıslı Türklerin kimliğini, dünyayla bütünleşen bir toplum, halk olarak varlığını teminat altına alabilecek öbür bir tahlil alternatifi var mı sormak gerek… Ben görmüyorum. İki farklı devlet tahlili olamayacağı için, sonuçta bir devlet yani Rum tarafı bir de Türkiye, Kıbrıs Cumhuriyeti ortasında sıkışan bir toplum biçiminde bu işin kotarılacağını düşünüyorum. Bu da Kıbrıslı Türkleri asla tatmin etmeyecek. Hatta daha berbata götürecek derdindeyim. Bugün hiç olmazsa milletlerarası alanda bir itibarı var Kıbrıslı Türklerin, tahlil istedikleri, Annan Planı’na evet dediği üzere… Artık Türkiye ile birlikte hareket eden, alt idaresi üzere olmasının tescili üzere bir yapı ortaya çıkabilir. Anastasiadis de bundan mutlu olacak, Kıbrıslı Türklerle egemenliği, idaresi bölüşme konusunu da artık kapatacak. Türkiye sanırım Anastasiadis’in iki devletli tahlile evet diyebileceğine inandı. Lakin bence mümkün değil, bizi tekrar açıkta bırakırlar. Kıbrıslı Türklere bu adım bir statü kazandırmayacak.
‘Türkiye yalnız kalır’
Doğu Akdeniz ‘de Türkiye’ye yönelik baskılama siyaseti hakkında görüşünüz nedir?Bölgede askeri konuşlanma, Suriye savaşıyla birlikte Rus, ABD savaş gemilerinin artması, Rumların Türk sondaj gemisi mürettebatı için yakalama kararı çıkışı… Bu krizin seyri nasıl olur?
Şu anda denetim dışına çıkmış diyemeyiz lakin çıkabilir. Bu yakalama açıklamasının Ankara’nın yansısı, milletlerarası çevrelerin yansısı ne olur diye bir deneme olduğunu sanıyorum. Ben bu basamakta bu türlü bir şey yapabileceklerini düşünmüyorum, zati güçleri de yetmez. Türk gemilerine kim müdahale edecek, mürettabatı tutuklayacak… Lakin bir tansiyon olduğu ve artacağı da belirli. Dediğiniz üzere Rus donanması da dahil daima – si Akdeniz’de. Her an bir sıcak geliş – me olabilir, bu da en başta Türkiye’ye ziyan verir. Zira Kıbrıs Cumhuriyeti AB üyesidir, üyelerin yüzde 90’ı Rum tarafına dayanak çıkacaktır. Zati Rumlarla Amerikan-Yahudi şirketleri iş yapıyor. Türkiye yapayalnız kalacaktır, bu açık, nettir.
Türkiye’nin siyaseti yanlışlı mıydı sizce…
Türkiye her noktada yanılgı yaptı. Türkiye’nin Kıbrıs Rum Kesimi’nin AB’ye girişi devrinden bu yana önemli kusurları var. O devirde muhalefetteydik, sakın Rum tarafı tek başına AB’ye girmesin diye uyarıyorduk. İnanmıyorlardı lakin oldu. Lakin bununla da kalmadı yanılgılar, bana nazaran Türkiye’nin durumu da pek parlak değil. Bütün dünya ile arbedeli. Bunun kabahati Türkiye’de mi, bu tezde değilim, bunu söyleyemem. Fakat sonuç bu. Uzakta olduğu için hengameli olmadığı ABD vardı ancak artık onunla da sıkıntılı. Rusya ile ne kadar muteber bir bağ sürdürecek, gördük bir Rus uçağın düşmesiyle çıkan krizi. Türkiye zati kırılgan bir bölgede, “sıfır sorun” siyasetini da yürütemedi. Şu anda hiç dostu yok, Türkiye tek başına savaşıyor.
KKTC’de iç siyasetteki tansiyon havası, var olma krizine nasıl yansıyacak?
Çok önemli bir kaos görüyorum. Ne olacağını bilemiyoruz. Bir kez çok açık ki şu anki hükümeti Türkiye manupüle edebiliyor, bu yalnızca Maraş sıkıntısı değil, hükümetin bozulması, dağılması da bunu gösteriyor.
“Önce tahlil sonra paylaşım gerek”
Kıbrıs Türk Ticaret Odası Lideri Turgay Deniz milletlerarası toplumda izolasyonların gölgesinden, görünmez olmaktan kurtulmanın gerekliliğine vurgu yapıyor. “Bizim Kıbrıslı Türkler olarak mutlak suretle öykümüzü anlatmamız gerekir. Herkesin başını yorabileceği biçimde durum anlatımı gerek” diyor.
Deniz ayrıyeten ada etrafında keşfedilen doğal kaynakların paylaşılmasının arbedelere, savaşlara değil yeni işbirliklerine neden olması vurgusu yapıyor: “Bunun için de milletlerarası hukukun gösterdiği biçimde mutabakat yapılması lazım, bu mutabakatların da herkesi mutlu etmesi için Kıbrıs sıkıntısının çözümlenmesi gerekir.”
Maraş atılımının iktisada yansımaları nasıl olur?
DENİZ – Elbette olumlu olur, şayet açılma kararına uzanırsa iş, tekrar inşa kelam konusu. O vakit projelendirme, işgücü, gereç her taraftan iktisada katkısı muazzam olacaktır. Maraş’a 45 yıldır dokunulmadı zira Kıbrıs müzakerelerinde tahlil kademesinde al ver sürecindeki en kıymetli mevzu, joker olarak tutulmuştur. Bir halde tahlilin kesimi olarak görülmüştür. Haksız izolasyonlar var buraya. Bugün KKTC halkını dünyada açıkça destekleyen tek ülke anavatanımız Türkiye’dir. Bunun dışında kimse ilgilenmiyor, gündemlerinde yokuz. Türkiye askeri buradan çekilirse sonraki gün burada kan gövdeyi götürür. Bizim için Türkiye’nin garantörlüğü temel ve vazgeçilmez kırmızı çizgimizdir. n
KKTC’deki ekonomik göstergeler nasıl? Yaptırımlara karşı bir yol bulunabilir mi?
Ekonomik durum ne yazık ki çok âlâ değil. Burada Türk parası kullanmaktayız, o nedenle de Türkiye’deki ekonomik kahırlar, döviz kurlarının oynaklığı, ekonomik daralma bizi yakından etkiliyor. Adamızda şu anda iki lokomotif kesimimiz var. Turizm ve yükseköğrenim. En büyük müşterileri bu dalların yeniden Türkiye vatandaşları, yaklaşık yüzde 60-65 halinde. Devlete baktığımızda önemli tüketen bir yapıdadır. Kamu harcamaları ve ithalata dayalı bir ekonomimiz olduğu için. En büyük takviye Türkiye’dendir. Lakin bu ortada yaklaşık bir yıldır imzalanmayan Ekonomik Mali İşbirliği Mutabakatımızı kısa vakitte imzalamamız gerekiyor. Siyasi iktidarlar iktisatta yapısal ıslahatları hayata sokmayı tam manasıyla başaramadılar yazık ki.. Bize şu an nefes sağlayan kalemlerden biri güneyden kuzeye günlük geçişler. Yeşil çizgi ticareti 2005’ten beri uygulanmakta. AB tarafından, Kıbrıslı Türklerin eserlerinin Güney Kıbrıs’a hasebiyle da oradan tahminen de Avrupa’ya satılabilmesi için yapılan bir yasal düzenlemedir. Bu bize direkt ticaretin yerine işte size bir şeyler veriyoruz diye yaptırdıkları tüzüktür. Burada üretilen eserler odamızın denetimi altında gümrüğe güneye sarfiyat. Bu ticaretten elde edilen ciro toplam 5 milyon Avro’dur. Bu değişmiyor zira Kıbrıs Rum liderliği tarafından muazzam bir baskı var Rum tüccarlara, KKTC ile ticari faaliyeti yaptırmamak istiyorlar. Güneyden buraya geçişler önemli oranda artmıştır. Bugün KKTC denizhava limanlarından ülkeye giriş sayısı 1 milyon 300 bin. Güneyden kuzeye hudut kapılarından geçen yılki sayılar 1 milyon 600 bin. Bu yılın sonunda bunun 2 milyona geleceği hesaplanıyor. Bizim de güneyden buraya gelen talebi uygun kıymetlendirmemiz, fırsata çevirmemiz gerekiyor.
Doğu Akdeniz’de güç mücadesine yönelik değerlendirmeniz nedir?
Kıbrıslı Türk Ticaret Odası olarak biz adamız etrafında keşfedilen doğal kaynakların paylaşılmasının arbedelere, savaşlara değil yeni işbirliklerine neden olmasını istiyoruz. Bunun içinde memleketler arası hukukun gösterdiği bir formda muahede yapılması gerekir, bu mutabakatların da herkesi şad etmesi için Kıbrıs probleminin çözümlenmesi gerekir. Kıbrıslı Türklerin de ada üzerinde hakları var ise, ki bunu Anastasiadis cephesi de reddetmiyor, münasebetiyle Kıbrıs meselesini çözmeli sonra sondaj çalışmalarına karar vermeliyiz. Sürtüşme devam ettiği sürece, bu doğal kaynaklardan huzurlu bir halde kimse yararlanamayacak. Türkiye’nin kendi ve KKTC’nin haklarını savunmaktan vazgeçmeyeceğini herkesin görmesi gerekiyor. Biz etrafımızdaki askeri harekâtlara son verilmesini ve gerginliğin düşürülmesi için sondaj üzere, denizlerdeki faaliyetlerin karşılıklı durdurulmasını istiyoruz. Rum liderliği milletlerarası şirketlerle bu mevzuda anlaşırken öbür yandan da bir dizi ülkeyle savunma mutabakatları yapıyor. Üs vermeyi konuşuyorlar. Rumlara aklıselime gelmelerini tavsiye ediyoruz.
