Cumhuriyet Gazetesi arşivinde buluştuğumuz Şevval Sam’la Müzeyyen Müzikal’inden, dizi setlerindeki çalışma şartlarına; Türkiye’nin yaşadığı toplumsal dönüşümden ağaçları katledilen Kaz Dağları’na; gölgesini satamadığı ağacı kesen Kapitalizm’den taşlamamız gereken Şeytan’ın nerede olduğuna; Arabesk’ten Alaturka’ya geniş bir yelpazesi olan müzik seyahatinden, 20 Ağustos Harbiye konserine uzanan uzun bir sohbeti paylaştık. Söyleşmek bizim için keyifliydi, okumak da sizin için keyifli olsun…
Bu ayın 20’sinde Harbiye konseriniz var, nasıl gidiyor hazırlıklarınız?
Her sene Harbiye Açıkhava konserlerini iple çekiyorum; yazı en şenlendiren kültürel aktiviteler daima Harbiye’de oluyor. Her sene yeni bir konsept koyuyoruz sahneye, daha önceki yıllarda “Toprak Kokusu”ydu konseptimiz ve bu toprakların farklı lisanları, farklı renkleri, farklı sesleri vardı… Bu sene ağır geçen bir kışın akabinde, üzerimizdeki kışın yorgunluğunu, ağırlığını, ataletini atalım diye neşeli ve eğlence odaklı bir konsept hazırladık.
“Ağır geçen bir kış” dediniz, neden bu kadar güçlü geçti?
Herkes açısından farklı ve yoğundu aslında.. Gerek ekonomik, gerek siyasi, gerek sosyolojik olarak ağır bir dönemden geçtik hepimiz; kışlar biraz da yorucudur zati…
“Yasak Elma” dizisinin 3’üncü dönem çekimlerine başlayacaksınız yakın vakitte, set emekçilerinin çalışma koşulları sizin setinizde nasıl?
Set ortamı, setteki bayanların durumu, çalışma sürelerindeki adaletsizlikler ve koşullar üzerinden konuşacaksak, “Yasak Elma” seti çok yüksek standartta bir set. 2008 yılında çalışma koşulları ağır gelmişti bana. 76 saat hiç durmadan çalışma rekorlarımız vardı o vakit… O vakit “Böyle devam edemez” dedim. Çok yoruluyordum, yüzümü koyuyorum bu işe sonuçta; yüzüm takallüs etmiş vaziyette, sahnenin başı ile sonu ortasında yüzüm yarım santim bir santim aşağı düşüyor. Uykusuz, gözlerimizin altı mosmor… Biraz orta vereyim dedim, lakin o orta çok uzun sürdü, 8 sene… 8 yıl boyunca girdiğim müzikal yolculuğun akabinde, oyunculuğu özlemeye başladım. Herhalde kalbi olarak nasıl çağırdıysam, ruhsal olarak da ihtiyaç duyduğum bir dönemde “Bodrum Masalı” geldi. Ondan çabucak sonra da “Yasak Elma”yı kabul ettim. “Yasak Elma”da Fatih Aksoy bir vaatte bulundu ve “Ben artık çalışanların, bir şekilde insanlık dışı koşullarda çalışmalarını istemiyorum, 5 gün 12 saat kuralı koyuyorum” dedi, bu sektörde öncü bir davranıştı. 5 gün 12 saat kuralı, sevdiği işi yaparken, insanın o işe olan aşkını öldürmeyen bir sistem. Çünkü çok sevdiğiniz bir işi, çok güç koşullarda yapmak artık kronikleşmeye başladığında, bir vakit sonra “Lanet olsun” diyebiliyorsunuz. “Ara vermek istiyorum” dememin sebebi oydu. Tahminen dehşetten, tekrar birebir koşullar olursa diye hiç dönmeyebilirdim ancak oyunculuğun bendeki karşılığı çok güçlü olduğu için, tekrar döndüm.
Müzeyyen’in vakitsiz öyküsü…
“Müzeyyen” müzikali sahnelediniz geçen yıl, hayatınızda yeri nedir? Nasıl bir seyahatti Müzeyyen Senar…
Müzeyyen’in 100. Yaş yılına denk geldi müzikal… Aslında bu da bir tesadüftü, ben çok uzun vakittir bunu yapmak istiyordum ve nasıl yapacağımı düşünüyordum. Radi Dikici’nin kitabını okuduktan sonra, bu hayat hikâyesinin ya sinemada, ya sahnede bir şekilde anlatılması gerektiğini düşündüm ve sonra bir yolculuğa çıktık. Her şey olması gerektiği üzere olduğunda bir baktım ki Müzeyyen’in 100. Yaş yılı, çok sembolik bir dönemdi benim için. Bende Müzeyyen’in müthiş bir karşılığı var; herkes pop dinlerken ben niçin Müzeyyen’in peşinde koşuyordum 18 yaşında bilmiyorum…
Ruhsal bir bağımız olabilir, hayatlarımızda da çok benzerlik taşıyan ayrıntılar ve ögeler var. Ya hayatı algılayışımızla ilgili o matematik bizi benzeri istasyonlardan geçiriyor, ya da gerçekten ruhsal bağ diye bir şey var ise oralarda tıpkı lisanı konuşan, tahminen tıpkı familyadan iki kişiyiz… Bilmiyorum lakin dediğim üzere, her vakit Müzeyyen’in hikâyesi beni çok etkiledi, onu anlatmak, onun ağzından anlatmak istedim.. Birtakım hayat hikâyeleri var ki her vakit, tekrar anlatılabilir, hiçbir vakit güncelliğini yitirmez, o kozmik bir hikâyedir çünkü, dönem hikâyesi değildir, vakitsiz insan hikâyesidir… O yüzden ben biyografileri de çok severim, okurken hayat hikâyeleri insanın kulağına bir sürü küpe takar… Tecrübeler daima benim ilgimi çekmiştir, Müzeyyen’in de bende çok karşılığı olan bir hayat hikâyesi var.
Müzeyyen’in devam etmesini istiyor musunuz…
İstiyorum aslında, çünkü bir güncelleme yapıp tekrar sahneye koyabilirsek… Evet vakitsiz bir hikâye, kozmik bir hikâye ancak onun da ötesinde Cumhuriyet Dönemi’ni, Cumhuriyet Dönemi’nin aydınlanma sürecinde bile bayan olmanın toplumsal karşılığını, onun bedellerini, ona karşılık Müzeyyen’in dirayetini anlatmak birçok bayana ilham vericeğinden anlatmaya devam etmek istiyorum. Dönem değişiyor, çağ değişiyor, inanılmaz bir değişim sürecine tanıklık ediyoruz, bunlar naif hikâyeler olarak kalacak tahminen… O dönemin davranış biçimleri, insan ilişkileri, algıları, insanların hisleri, aşkları, yaşama biçimleri ile bugünün alakası yok. Yalnızca tarih okumak insanın kendi tarihini ve toplumsal tarihi anlaması için kâfi değil, bunlar daha gerçek doneler aslında. Ve tarihin bu taraflarını bilmeden geleceği kurgulamak da güç, çünkü nerelerde neler yapılmış? Ya da bu duygusal evrim sürecimiz nasıl ilerliyor? Neleri tutmak yeterliydi? Nelerden vazgeçtik? Neleri korumak lazımdı? Bunlara da bakmak açısından müthiş işlevsel buluyorum bu hikâyeleri.
Müzeyyen’in yaşam hikâyesini özümsemiş, yaşadığı döneme bir insan hikâyesi üzerinden bakmış bir insan olarak; o dönemi ve yaşadığımız dönemi karşılaştırdığınızda nasıl değişiklikler gözlemliyorsunuz…
Ben 73’lüyüm, 46 yaşımdayım ve gerçekten televizyon diye bir şeyin olmadığı vakti biliyorum. Annem, radyonun, tek irtibat aracı olduğu periyotları görmüş. Yolların, kullanılan cümlelerin, yediklerimizin, şehirlerin o kadar farklı vakitlerinden bu günlere geldik ki… O vakitler, sokaklar boştu, yediklerimiz temizdi, Kapitalizm bu kadar iliğimize kemiğimize işlememişti. İnsanların ülküleri vardı, -izm’lerin bir karşılığı vardı, ideolojilerin karşılığı vardı; bugün hiçbirinin karşılığı yok. Tahminen de doğrusu bu onu bilmiyorum. O ideolojiler insanları tahminen ayakta ve hayatta tutuyordu o vakitler, lakin tıpkı vakitte çok büyük kayıplar verilmesine de sebep oldu. Bugün artık insan olmayı becerebilmenin ön planda olması gerekiyor, bugün artık savaşılması gereken şey ideolojiler değil; bugün savaşılması gereken tek bir –izm var, o da Kapitalizm. Bugün Kaz Dağları için bu kadar perişan oluyorsak, bu da Kapitalizm’in bize dayatması. Klişe tahminen lakin “Gölgesini satamadığı ağacı keser” başlı başına bir cümle Kapitalizm’e dair. Gerçek manada insan olmak ne demek? Taşlamamız gereken Şeytan nerede? İçimizde; yani nefsimiz… Kapitalizm insanı nefsinden vuruyor zira. Radarlarımızı açıp o farkındalıkla hayata odaklanmamız gereken bir sürece doğru gidiyoruz…
‘Bir kavanozun içindeyiz’
Kaz Dağları’ndan konuşalım biraz da…
Bu ne birinci ne de tek, Karadeniz yıllardır yağmalanıyor… Şunun altını özellikle çizmek istiyorum, Kütahya’da Murat Dağı’na da göz dikilmiş vaziyette şu anda. Lunaparktaki oyuncaklar üzere: delikten baş çıkıyor, ona vuruyorsun, diğer taraftan başka baş çıkıyor bu sefer onu yakalamaya çalışıyorsun ya, onun üzere.. Bir yandan da neye karşı geleceğimizi şaşırdığımız bir dönem yaşıyoruz, artık bari oksijenimizi bize bırakın. Burada inanç sistemlerinin, ideolojilerin, -izm’lerin, milliyetçiliklerin hepsinin kenara koyulması gerekiyor; burada ortak tek kaygımızın bu yerkürenin, bu gezegenin, bu tabiatın korunması olmalı. Kaynaklar tükeniyor, kaynaklar kirleniyor, biz bir kavanozun içerisinde üzereyiz yahu nereye gideceğiz? Dünyadan istemeyi biliyoruz, ancak tek taraflı olmaz, ona karşılığını da vermek zorundayız. Arı’nın balını paylaşabilirsin fakat bütün peteğini almak diye bir şey olamaz, bir kısmını alırsın bir kısmını Arı’ya bırakırsın ki bu döngü devam edebilsin. Onun tabiatına hürmet gösterip, çiçeğini korursun ki o da bal versin, sen de şifalan öbür canlılar da beslensin. Bu karşılıklı bir his alışverişi, hürmet alışverişi, daima bana daima bana diye bir şey olmaz…
Bütün ayrılıkları bir kenara bırakıp, yan yana durabilir mi sizce bu ülkede beşerler?
Mikro ve makro düzeyde bu bilince ermek gerekiyor, görüntümü kapatıyor diye, kuşlar otomobilimi kirletiyor diye ağacı kesmek, yerine plastik palmiyeler dikmek… Bu zihniyetleri, bir bilinçlendirme sürecinden geçirmek zorundayız, bu da eğitimle olabilecek bir şey, farkındalık yaratmak gerekiyor. Bu manada toplumsal medyanın gücüne inanıyorum. Kaz Dağları’na binlerce insan yürüyerek gidiyor toplumsal medya sayesinde. İnsanlar birbirlerini duydu ve tıpkı amaç için oraya yürüdü. Kişisel olarak biz bunun için çaba sarf ediyoruz ancak; kitleler üzerinde aktif karşılığı olan kurumların, kişilerin, partilerin, belediyelerin yapması gerekiyor. En çok da onlara iş düşüyor.
Kaz Dağları için, Kaz Dağları’nda bir konser fikri var mı aklınızda..
Elbette düşündüm bunu, İstanbul’daki konser ayın 20’sinde, yakın bir tarihte olduğu için hazırlık sürecimiz yoğun bir biçimde devam ediyor. 20’sinden sonrasında yapmak isterim. Kaz Dağları olmazsa, Murat Dağı’na giderim. Farkında olunmayan kimi yerlerin de altını çizmek lazım. Murat Dağı mesela herkesin bilmediği bir yer, orada hazırlık yapılıyor şimdi. Tek bir yerin popülize edilmemesi gerekiyor, Kaz Dağları bir öncü olabilir bu hususla ilgili, Karadeniz’e bakılması lazım, Murat Dağı’na bakılması lazım… Burada parlatılması gereken şey altın değil, parlatılması gereken şey tahminen tarih, tabiatın dokunulmamışlığı, endemik varlıklar, tahminen yemek kültürü, organik ürünler… Hâlâ Kapitalizm’in girmediği kimi köyler var, Cet tohumları var. Dünyada bir sürü şey bitti, Londra’da bir bakıyorsun her şey parlatılmış ve plastik üzere. O günle bugün ortasındaki farkı konuştuk ya az önce, evet işte o gün Domates Domates’ti, bugün Domates yemek için daha fazla para veriyorsun; çünkü Domates olmayan bir şeyi sana Domates diye satıyorlar. Bizim çocukluğumuzda organik diye bir şey yoktu. Sulara para veriyoruz, bakın fakat aksi mümkün, Ovacık’ta Başkan Maçoğlu “Suya para mı verilir?” Dedi verdi insanlara Munzur suyunu, yapılabiliyor aslında. Ancak o suları Araplara satarsan, Arap sana gelip buradan senin suyunu alır… Ben niçin ilişkin olduğum topraktaki suyu içemiyorum, Araplara ya da Batı’dan başka bir ülkeye satılıyor kaynaklarımız… Benim onayım haricinde satılmış hem de…ben onay vermiyorum; herkes o sudan içmeli, kimseye ilişkin olmamalı.
‘Bu toprağın ritmine aitim’
Konserlerinizin de albümleriniz üzere farklı temalara sahip, nasıl bu kadar renklendi Şevval Sam’ın müzikal yolculuğu?
Benim bütün müzikal yolculuğum daima bu türlü renkli geçti… Gezgin üzereyim, merak ettiğim her sesin peşinden gittim, hayatı keşfetme yollarımdan biri oldu müzik her vakit… Bir de alışılmış bu toprakların seslerine, kültürüne duyduğum büyük bir hayranlık var… Buradaki bütün ritmleri, tınıları içimde ve bütün hücrelerimde duyuyorum. O yüzden buranın seslerine, müziğine ve ritmlerine ilişkin hissediyorum kendimi…benim müzikal sürecimi de belirleyen, bu topraklardaki müziğin içimdeki karşılığı aslında. Bütün bu aşkım ve bu sesleri içimde duyuyor olmam, benim birebir vakitte müzikal yolculuğumu da belirledi. Öte yandan kimi şeylerin tarihini de merak ettim, mesela Arabesk’in Türkiye’deki tarihini.. birebir vakitte “Has Arabesk” albümü, sınıf ayrımına bir reaksiyondu. Bugün üniversitede, Türkiye’de arabeskin tarihine bakmak isteyen bir öğrencinin başvurabileceği bir kaynak niteliği de taşıyor, çünkü içinde sosyolojik bir metin var albümün. Onun üzerine kitaplar okudum, araştırmalar yaptım, sosyologlarla konuştum, müziklerini dinledim, hissetmeye çalıştım, söyledim. Üstten bakıp “Iyy Arabesk” deyip koşulsuz tu kaka etmenin doğru olmadığını düşündüm, ve bunun nedenlerini araştırdım. Her müzik birinci çıktığı vakit paktır, nasıl bugün Rap gündemde, bir neslin, toplumdaki eğilimin bir tezahürü aslında. Bugün kimsenin bu süreci eleştirmeye hakkı yok, bu çok önemli bir karşılık buluyor lakin bu ne vakit gerçek manada ticari bir şeye dönüşür ve özünden uzaklaşır o vakit eleştirebilirsiniz. Arabesk’in de birinci çıktığı dönem, eleştirecek bir şey yok o da bir hissin tezahürü, sosyolojik bir durumun tezahürü aslında. Sonra iş ticari boyuta ve his sömürüsüne dönüşmeye başladığında esasen müzikalitesi de düşmeye başlamış Arabesk’in. Daima bir cümlesi oldu benim albümlerimin, Arabesk’in, sınıf ayrımına karşı, “Toprak Kokusu”nun etnik ayrımcılığa karşı bir cümlesi oldu… Tango yaptım, Alaturka yaptım, Karadeniz albümü yaptım bunların hepsinin bende bir karşılığı vardı. En son ninni albümü yaptım, oradaki cümlem şuydu; “Çocuklar keyifli şarkılar dinlesinler, mutluluğu küçük yaşta hissetmiş bir çocuk, büyüdüğünde o mutluluğu nerede arayacağını çok güzel bilir…”
|
Konserde neler olacak…
Konserde tekrar farklı şekiller, farklı bölgeler olacak. Alaturkalar, günümüzün pop şarkıları, arabesk…bir hikâye içerisinde anlatacağım onları. Büyük ustalara selam yollayacağız Aşık Veysel’e, Neşet Ertaş’a…Kâzım’ı anacağız, Ahmet Kaya’yı anacağız… Karadeniz’e biraz torpil geçtim ister istemez, Karadeniz, Ege, Orta Anadolu, Doğu Anadolu, Trakya, bütün bölgeleri gezeceğiz. Oranın etnik ögeleri değil daha ritmik ve melodik ögeleri devrede olacak. Konuklarımız olacak, Karadenizlerde Yoroz Horon Grubu olacak, Defjen Def Topluluğu perküsyon şov yapacak, Trakyalarda Onur İlkbahar Roman manileriyle bizlerle olacak…
|
