Osman, Şakir ve Hasan Kayalıdağ kardeşler ormanın köylüsü. Hayvancılıkla geçiniyorlar. Yanı başlarında ormandan 150 bin ağaç kesilmesine isyan ediyorlar.
Yol sormak için bir köyde otomobilden indiğimizde başkalarına nazaran daha bakımlı bir köy meskeninin bahçesinde ektikleri sebzeleriyle uğraşan bir çiftle sohbet ettik. Emekli bir astsubay Halil İbrahim Avcı ve eşi Adalet Avcı, altın madeni için ormanda on binlerce ağacın kesilmesinin yanında, altını ayrıştırmada kullanılacak siyanürün çabucak olmasa da uzun vadede hem tabiata hem de canlılara ziyan vereceği için tepkiliydiler. Adalet Avcı, bahçedeki sebzelerinin yakındaki termik santral nedeniyle ziyan gördüğünü, geçen yıl domateslerinin kısmında çürüdüğünü, bu yıl ise biberlerinin hiç olmadığını örnek vererek “Bizim toprağımız verimlidir. Ne ekersen olur. Burası domatesi ile ünlü bir bölge. Termik santraldan evvel zerzevat ve meyvelerde uygun eser alırdık. Lakin artık kolunda çürüyor. Bunun bir nedeni olmalı. Su ve hava kirliliği buna yol açar. Yağan yağmur nedeniyle termik santralın çıkardığı kimyasallar bizim topraklarımıza düşüyor. Artık de altın ayrıştırmada siyanür kullanılmasının ziyanının olmadığı palavrasını söylüyorlar. Açık havuzlarda havaya, suya karışmayacağının garantisi yok ki” diyor.
Halil İbrahim Avcı ise Amerika’da uzun vazife yaptığını belirterek şu saptamayı yapıyor: “Bu yabancı maden şirketleri kendi ülkelerinde niçin bu kadar ağaç kesemiyor ve siyanür kullanamıyorlar? Zira etrafa hassas bir halk ve sivil toplum kuruluşları büyük reaksiyon gösteriyor. O yüzden bizim üzere ülkelere geliyorlar. Devlete verecekleri küçük hisseler karşılığında yerüstündeki zenginliklerimizi yeraltında küçücük bir ölçüye talan etmelerine müsaade veriyoruz da ondan.”
Bahçelerinde yetişen kiraz, şeftali ve üzümleri ikram ederek hareket alanındaki çevrecilere selamlarını iletmemizi sıkı sıkıya tembih ediyorlar.
Atatürk ve Pehlevi
Yol tanımını aldıktan sonra aksiyon çadırlarının kurulduğu yamaca ulaşıyoruz. Çadırlar, Balaban köyünün yamacına kurulmuş. Balaban köyü Atatürk’ün 1934’te İran Şahı İstek Pehlevi ile bir çınarın altında oturup kahve içtiği köy olarak tarihe geçmiş. O ağaç kurumuş yerine öbür bir ağaç dikilmiş. Yeni ağacın üzerine Atatürk ve İstek Pehlevi’nin kahve içtiği anı görüntüleyen bir pano asılmış. “Bir dağın başında Atatürk ve İstek Pehlevi’nin ne işi varmış, yalnızca kahve içmek için mi bu dağın başına gelmişler” diye merak edenler olabilir. Elbette kahve mazeret. Asıl maksat, Çanakkale’den bu orman köylerine ulaşan yolu göstermek olduğu için İstek Pehlevi’ye bu bölgede kahve ikram etmek istemiş. O yol o denli iş makineleriyle değil, köylünün çapa ile kol gücünü kullanarak yapılmış. Kahve içtikleri o ağacın olduğu alanı da çok hoş bir kır kahvesine dönüştürmüşler.
Biz de hareket çadırlarına uğramadan evvel burada bir yorgunluk kahvesi içmek için mola verdik. Yan masada üç köylünün de madeni ve orman yağmasını konuştuklarını duyunca evvel masadan masaya konuştuk. Sonra masaları birleştirdik. Gözlerinin içi gülen, nüktedan üç yaşlı dayı. Birbirlerine benzerliklerini görünce akraba olup olmadıklarını sorduk. Üçü de kardeşmiş halbuki. Osman, Şakir ve Hasan Kayalıdağ kardeşler ormanın köylüsü. Hayvancılıkla geçiniyorlar. Yanı başlarındaki ormandan 150 bin ağaç kesilmesinden ötürü serzenişte bulunuyorlar.
Bize ceza yazıyorlar
Büyük kardeş Osman Kayalıdağ, birkaç yıl evvel keçileri orman yetiştirme alanına kaçtığı için ceza almış. Hayvanlarının bir daha ormana girip ziyan vermemesi için toprağının etrafı çitlerle çevrilmiş. Gülünce gözleri tek çizgi halini alan Hasan Kayalıdağ, kendi başına gelenle, şu an madencilerin verdiği ziyanı şöyle kıyaslıyor:
“Biz ormana ziyan verirsek birincide ihtar ikincide ceza var. Benim keçilerim orman dikim alanına girmiş. Yetişme alanına girdiği için ceza aldım. Orman köylerinde tarım esasen yok, hayvancılık da sınırlanınca köylü kente kaçacak ve devletten iş isteyecek. Ekilecek yerimiz vardı, lakin Orman Yönetimi ona da el koydu. Evvelden devlet, ormanı biz köylülerden koruyordu. Yani kendi halkından. Haklıydı da yoksa bu orman kalır mıydı bu türlü. Mukadderata bak ki, artık de biz ormanı devletimizden koruyoruz. Evvelce dedemiz, babamız bu topraklarda boş kalan yerleri sürdü. Orman Yönetimi dedi ki, ‘yok arkadaş, burası benim, süremezsin.’ Hatta tapusu ailemize ilişkin yerleri orman kapladığı için elimizden aldılar. Ormanı korumak için kendi yerimizi terk etmek zorunda kaldık. Hayvancılığı da bıraktık. Benim hayvanım o tel örgünün ötesine geçtiğinde ben hatalıyım. Madenci girdiği vakit ses yok. Ruhsatı var diye özgür.”
Adalet Avcı ve Halil İbrahim Avcı
Çıkarılmasın demiyoruz
Sözü bu sefer ortanca kardeş Hasan Kayalıdağ alıyor. Madenin hem köylere hem de Çanakkale halkının içme suyuna da ziyan vereceğine dikkat çekiyor: “Bu köylerin hatta kentin bütün suları bu doruğun altındaki derelerden gidiyor. Köyün hayvanları bu sulardan içiyor. Sade tabiat bozulmuyor, insan, hayvan bütün canlıların tabiatı da bozuluyor. Hayvancılık yapıyoruz. Yüklü olarak etraf köylerin hepsi hayvancılıkla uğraşıyor. Toprakta otlayan bunlar. Bunun yalnızca etinden faydalanıyoruz. Köyümüz 45 haneli bir köy. Arazi ormanla kaplı olduğu için tarım yapacak alan yok. Burası Altınoluk’la birlikte oksijeni en bol yer. Aşağıda bir termik santral yapıldı. Bize çok ziyanı yok fakat aşağı köylüler ziyan gördü. Yetkililer denetlemeyi ihmal ettiğinde filtreyi devre dışı bırakıyor. Tam devre dışı olmazsa o gaz salınır mı? Filtre kıymetli geliyor. Kahır o vakit başlıyor. Biz madenler çıkartılmasın, termik santral kurulmasın demiyoruz. Lakin tabiata da ziyan vermeyin.”
Dedeleri Çanakkale gazisiymiş. Tecrübeli asker olduğu için ön cephede savaşmış. Bir İngiliz subayının yaklaştığını görünce elbisesini ve postallarını almak için çekip vurmuş. İngiliz subaydan aldığı elbise ve postalları, köyüne döndüğünde 15-20 yıl giydiğini söylüyor torunları. En küçük torun Şakir Kayalıdağ, “Çanakkale’yi düşman geçemedi lakin o ülkelerin şirketleri elini kolunu sallayarak geçtiler. Devlet büyüklerimiz daima söylüyorlar ya ‘Biz bu ülkenin bir çakıl taşını vermeyiz’ diye. Çakıl taşını vermiyoruz elbette, çakıl taşı tekrar bizde de, altınını, kromunu, borunu veriyoruz” diyor.
YABANCI MADENCİNİN UYGULAMA HAREKET PLANI
Dokuz basamakta maden sömürüsü
Efemçukuru’nda Kanadalı Tüprag şirketiyle alt taşeron olarak çalışan ve davalık olan Doğşen Şirketi İdare Şurası Lideri Mehmet Doğan, yabancı maden şirketlerinin bir ülkenin siyasetçi, bürokrat, basın mensubu, sivil toplum örgütü ve mahallî işbirlikçileri ile madenlerin hangi evrelerden geçerek sömürüldüğünü anlattı. Şirketlerin, madenden devlete verilen paydan, kesilen ağaca kadar yaptığı her açıklamanın palavra olduğunu belirten Doğan, “Yerli işbirlikçiler olmasa bu sömürü nizamı kurulmaz” diyor ve yabancı şirketlerin operasyonlarını sekiz evrede şöyle sıralıyor:
1- Öncelikle çalışma yapacakları ülkelerde, doğal Türkiye’de de Maden Tetkik Araştırma ‘Daireleri’ndeki maden saha bilgilerine sahip saha mühendisleriyle alakaya girerler. Nerede, ne tıp maden var ise haritalarıyla birlikte bütün bilgilere ulaşırlar. Natürel ki aldıkları bu hizmetlerin bir bedeli oluyor. Tüprag özelinde, Maden Tetkik Araştırma da hizmet aldıkları kişinin oğlunu işin başına, halkla alakalar müdürü olarak görevlendirmişlerdi. Şimdilerde bu kişi Mehmet Yılmaz, Tüprag Genel Müdürlüğü misyonundadır.
2- İlgili bakanla (geçmişte Güç Bakanlığı idi) münasebete girerek çalışmak istedikleri maden alanlarını kapatıp ruhsatlandırırlar. Reaksiyon çekmemek için yerli ortaklar bulurlar.
3- Bölgede prestijli şahısların muhtaçlık ve zaaflarına nazaran, köylülerin taleplerine uygun teklif paketleri, projeleri hazırlarlar. Böylece madenden olumsuz etkilenen etrafları nötralize ederler. Birçok vakit da bu çevrelere verdikleri kelamları tutmazlar.
4- Sivil toplum kuruluşlarını ikna eder, bu kurumların içinden beşerler devşirirler.
5- Mahallî bürokrasi, valilik, kaymakamlık, jandarma komutanlığı, orman bölge ve şube müdürleri ve DSİ ile ilgi kurarlar.
6- Yerelde belediye liderleri, meclis üyeleri, parlamentoda hem iktidar hem de muhalefet milletvekilleri ile yakın bağlantı kurarlar. Tüprag’ın o devirde yakın ilgi kurdukları milletvekilleri Hamdi Türkmen, Hakan Tartan, Bülent Şık ve birkaç kişi daha vardı. Milletvekillerine olabildiğince projede iş imkanları sağlarlar. Onlara yakın müteahhitlere de gereç tedariki, hizmet alımı üzere işler verirler. Basın mensuplarına ise aylık ödenekler, bağışlar ve gazete ilanları halinde ödemeler olur. Milletvekili ve basın mensuplarını gerekirse tek tek isimlendirerek hangi işlerde hizmet aldıklarını belirtebiliriz.
7- Lehlerinde yasa çıkartırlar. Artık iktidar ve muhalefette birçok kanal açtıkları için (buna Adalet Bakanlığı dahil) bir biçimde kendi çıkarlarını gözetici maddeleri da Meclis’ten geçirtirler.
8- Kanunları uygulamakta direnen mahkeme hâkimi ve liderlerini, bakanlıktaki alakaları sayesinde tayin, sürgün üzere yaptırımlara tabi meblağlar. Eksperleri kendilerinin çıkarlarını koruyacak şahıslardan oluşmasını sağlarlar. Bilhassa eksperler üzerinde çok ihtimamla çalışırlar. Üniversite hocaları başta olmak üzere önemli bedeller öderler. Davalarına yardımcı olacak özel raporlar hazırlatırlar. Bu raporların bedeli de epey uçuk sayılardır.
9- Devlet kurum ve kuruluşlarına aldatıcı bilgi ve evraklar sunarlar. Ne yazık ki bu evrelerde bürokratları çok uygun kullanırlar. Tüprag özelinde bakanlıklara ve kamuoyuna bildirdikleri kesilen ağaç sayısı, gerçek kesilen ağaç sayısının yüzde 25’i kadardır. Ayrıyeten yeraltındaki cevher madeninin toplam rezervinin yüzde 35’i kayıtlara geçmiş ve devlet bu oranlar üzerinden bedel tahsil etmektedir. Bilhassa yeraltı kapalı sistem olması nedeniyle ölçümü çok zordur. Zati maden alanlarına kimse girememektedir. Yani devletin kaybı sadece yüzde oranlarıyla değil, gizli tutulan oranlarda da ayrıyeten kayıpları vardır.
Katliama karşı çıkınca…
Devletin ve halkın bu kayıplarının yanında bir de tabiatın tahribi kelam bahsidir. Tabiatta ağaç kesme, bağları tahrip etme konusunda alt yüklenici firmalar itiraz ettiklerinde çabucak dayatmalarına itiraz etmeyecek öteki müteahhitler bulurlar. Bizimle alakası de o denli oldu. Biz Doğşen firması olarak uygulamanın birçok basamağında yetişmiş orman ağaçları kesilmek istendiğinde bunun gerçek olmayacağını ve bu ağaç kesme, üzüm bağlarını tahrip etme süreçlerini yerine getiremeyeceğimizi belirtmemiz üzerine Tüprag idaresiyle sorun ve çatışmalar yaşadık. Sonuçta Tüprag Uşak Eşme’de birlikte çalıştığı müteahhidi bir emrivakiyle Efemçukuru şantiyesine sokmuştu. Bizim uğradığımız hak mahrumiyeti karşılığı bir bedel üzerinden karşılıklı anlaşarak protokol yapıldı ve Doğşen etaplı olarak şantiye alanından çekildi. Lakin ortadan uzunca vakit geçmesine karşın, tazminat bedelinin bir kısmını ödeyip kıymetli bir kısmını ödememeleri üzerine Ankara 14. Asliye Ticaret Mahkemesi’ne dava açtık. Bu dava sürecinde çeşitli entrikalar çevirdiler. Örneğin uzmanlar üzerinde tesirli oldular. Yeniden evraka bakan bir hukukçu uzman belgeden çekildi. Bütün mukavele, hakedişler, süreksiz kabul tutanakları, kesin hesap hakedişleri ve iş tecrübe evrakları; Tüprag antetli ve Tüprag bilgisayarından kendi formatlarına nazaran çıkmış olmasına karşın alacağımız tazminat fiyatını ödememekte ve eksperler, ikna edebilmektedirler. Bu anlattığım her kademenin çeşitli evrakları mevcuttur.
– SÜRECEK –
