Uluslararası Şeffaflık Derneği Lideri Oya Özarslan, liyakatin olmadığı her yerde yozlaşma ve çürümenin hakim olacağını vurgulayarak, “İmar planları üzerinden yapılan ve kent hayatını derinden etkileyen değişiklikler, yeşil alanların talanı ve imara açılması ve etraf felaketlerine de yol açan mega projeler Türkiye’de öbür ülkelere nazaran çok fazla gerçekleşiyor” dedi. Türkiye’nin artık yolsuzlukla çaba etme üzere bir maksadının olmadığını Yolsuzluk Algı Endeksi’nde daha da aşağılara ineceğini vurgulayan Oya Özarslan ile Türkiye’nin yolsuzluk karnesini konuştuk.
Sırlar perdesi
Türkiye’de şeffaflık mümkün mü, ne tıp mahzurlar var?
Şeffaflık, yolsuzluğun panzehiri için bildiğimiz en düzgün yol, halkı hesap sormaya, yöneticileri de hesap vermeye itiyor. Türkiye’deki şeffaflığa dair en kıymetli mahzurlardan biri bilgiye ve gerçek bilgiye ulaşmaktaki zorluk. Geçen hafta Belediye liderlerinin belediyenin iştiraki olan şirketlerdeki misyonları ve aldıkları ek fiyatlarla ilgili bir çalışma yapmaya başladık lakin kâfi bilgiye ulaşmak o kadar güç ki, bazen de imkansız. Birtakım şirketlerin web sayfaları yok, birtakım şirketlerle ilgili net bilgi yok, ticaret siciline baktığınızda da şirketlere atama kararı var ancak huzur hakkı ya da ödenen öteki fiyatlarla ilgili rastgele bir bilgi yok. Şirket müdürü olarak atanmış belediye liderleri varsa, bunların aldıkları maaş/ücretle ilgili kamuya açık yollardan bulabileceğiniz, şeffaf hiçbir bilgi kaynağı yok.
Şeffaflıkla ilgili bir diğer zorluk ise içimize işlemiş olan kapalılık kültürü. Hesap vermekten kaçınan yöneticiler daima sırlar perdesi ardına saklanıyor. Devlet sırrı, güvenlik mazeretleri ve ticari sır sıklıkla kullanılırdı, artık de şahsî bilgilerin bile bir kalkan olarak kullanılmak istendiğini görüyoruz. Halbuki kıymetli bir kamu vazifesi yapıyorsanız elbette ne kadar fiyat aldığınız, malvarlığınızdaki değişimler, ne yaptığınız açık ve şeffaf olacak.
24 yıldır tıpkı puan
Türkiye’nin yolsuzluk karnesini kıymetlendirebilir misiniz, gelecekteki tablo ile ilgili öngörüleriniz neler?
Yolsuzluk Algı Endeksi tüm dünyada 180 ülkeyi yolsuzluk derecesi açısından kirli yada pak olarak pahalandıran, her yıl hükümetlerin ve iktisat dünyasının heyecanla beklediği saygın bir çalışma. Türkiye 24 yıl evvel başlayan bu endekste 41 puandaydı şu anda hala 41 puanda, yani en yüksek notu 100 olan endekste 50’nin altında ve yolsuzluğun yaygın olduğu bir ülke olarak görülüyoruz. Yıllar içinde 2001 finansal krizi ya da 17-25 üzere yolsuzluk skandallarına bağlı olarak notumuzda süratli inişler oldu olağan ki. Nispi olarak endekste yükselmeye başladığımız tek vakit ise Avrupa Birliğine adaylığımızın gündemde olduğu, bunun için ahenk maddeleri çıkardığımız ve ıslahat yapmaya istekli göründüğümüz devirlerdir.
Türkiye’nin artık yolsuzlukla uğraş etme üzere bir amacının olduğunu düşünmüyorum, bu öncelik olmaktan çoktan çıktı. Bundan sonra endeksteki yerimiz ya birebir makûs durumunu koruyacak ya da düşecektir.
Utanarak izliyoruz Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile birçok kurum Saray’a bağlandı, birçok bağımsız kurum kapatıldı. Liyakat yok sayılıyor, bu durumun yolsuzluğa tesirini kıymetlendirebilir misiniz? Liyakatin olmadığı her yerde yozlaşma ve çürüme hakim olacaktır. İşi ehline vermek yerine kayırmacılığın geçerli olduğu devlet ve kurumlar kesinlikle çöküşe masraf, verilen hizmet kalitesizleşir, halk ziyan görür, büyük kazalar vefatlar olur, iktisat zayıflar. Akraba, eş dost ve particilik telaşıyla yapılan atamalara çabucak her gün şahit oluyoruz, aile fotoğrafları çoğaldı, misyona gelir gelmez taraf etrafını kıymetli vazifelere getiren ve bundan da bir hicap duymadan hayatlarına devam edenleri onların yerine utanarak izliyoruz. |
Türkiye’de yolsuzluğun yapısallaşarak siyasi, ekonomik, toplumsal sistemin bir kesimi haline geldiğini söylemek mümkün mü?
Yolsuzluk iktisadı daima vardı ancak bu sistematik bir hale geldi ve ölçeği büyüdü. İhale kanunu son 15 yılda yüzlerce değişiklikle delik deşik edildi, açık ihale sistemi daima by-pass ediliyor, istisnalar ve acil durumlar için öngörülmüş olan direkt temin ve pazarlık üzere yollar genel kural haline geldi, ihalelerin yarısından birçok (yüzde 53.2’si) kapalı sistemle veriliyor. Dünya Bankasının çalışmasına nazaran dünyada kamu kaynağının verildiği en büyük 5 şirket Türkiye’den ve bunlar iktidara yakınlığı ile bilinen, skandallara isimleri karışmış ve ihtilaflı mega projelerinin verildiği şirketler.
Devlet her anımızı izliyor
Türkiye’nin yolsuzluk konusunda berbat puan alması, memleketler arası arenada Türkiye’yi ekonomik ve siyasi açıdan nasıl etkiliyor?
Son yıllarda Türkiye artık demokrasiyle yönetilen bir ülke olmaktan çıkmış olarak görülüyor ve Rusya üzere popülist otoriter rejimler sınıfında bedellendiriliyor. Keyfiliğin hakim olduğu, son İstanbul seçimlerinde görüldüğü üzere seçim sisteminin güvenirliğinin kalmadığı, hukukun yürütme erkinin tesirinde kaldığı bir sistem bu. Son RTÜK yasası üzere gelişmelere de bakarsak hakikaten büyük bir süratle Çin ve İran standartlarına hakikat gittiğimizi söyleyebiliriz, yani devletin vatandaşı daima izlediği ve ne yiyip içtiğine, neyi görüp neyi seyretmeyeceğine müdahale ettiği, kişinin özel alanını denetlediği bir yere yanlışsız. İnsani gelişmişlikte çok düşük, insan hakları ihlallerinin yaşandığı, antidemokratik ülkeler sınıfı burası.
Türkiye milletlerarası yatırımları çekmekte gitgide zorlanıyor ve rekabetçi olmaktan çıkıyor. Gitgide daha fazla ödemek zorunda kalacağımız bedellerden bahsediyoruz.
Bir de sansür belası var, çabucak herşeye, çok çarçabuk ve karşı tarafın haberi dahi olmadan erişim manisi getirilebiliyor.
Cezasızlık besliyor
Yolsuzluk nasıl bir iklim içinde kök salar?
Medya özgürlüğü yoksa yolsuzluğu yazamazsınız, niyet özgürlüğü yoksa bunu konuşamazsınız bile, hakkınızda davalar açılır. Bağımsız tarafsız bir yargı yoksa baklava çalan çocukları yargılar fakat büyük yolsuzluk tezlerini görmezden gelir, açılan davaları kapatır. Cezasızlık yolsuzluğu besler. Yolsuzluk tam olarak bu türlü bir iklimde kök salar.
Türkiye, yolsuzluk biçimleri konusunda öbür ülkelerden nasıl ayrışıyor? Türkiye’de yolsuzluğa en çok hangi kurumlar bulaşıyor, neden?
İmar planları üzerinden yapılan ve kent hayatını derinden etkileyen değişiklikler, yeşil alanların talanı ve imara açılması ve etraf felaketlerine de yol açan mega projeler bizde çok fazla gerçekleşiyor. Tekrar siyasal iktidarın medya üzerindeki denetimi, siyasetin finansmanı için araç olarak kullanılması, birtakım dernek vakıflar üzerinden toplum mühendisliği yaratacak biçimde çalışılmasının besbelli olduğunu düşünüyorum. Medyada havuz modeli denen kavram da özgün bir örnektir.
Türkiye’de bizim 2015-2016 yıllarında yaptığımız anketlerimizde mahallî idareler ve siyaset en çok yolsuzluğa karışan kurumlar ortasında çıkmıştı.
En fazla mega proje Türkiye’de
Türkiye iktisadı bir kriz devrinden geçiyor, bu durum yolsuzluğu ne tarafta etkiliyor?
Kamu özel işbirliği (KÖİ) ile büyük kamu kaynakları aktarıldı, çok hesapsız kitapsız işler yapıldı bunu görüyoruz. Mesela Kütahya’daki havalanından 2016’da 446 bin 26 dış çizgi yolcusu gidecekmiş üzere hesap yapılıyor, gerçekte giden yolcu sayısı ise 8 bin 829. Yani kestirimde isabetsizlik yüzde 95 ve bu ortadaki yolcu sayısı kadar dolarla verilen garantiler ödeniyor bu şirketlere. KÖİ projelerine verilen garantiler bütçede gitgide daha büyük bir yer alacak, toplam büyüklüğünün 130 milyar dolar olduğu öngörülüyor. Önümüzdeki yıllarda halkın sırtına daha çok yük binmesi demektir bu. Ekonomik kriz periyotlarındaki ek yükler halkta bu mevzulara karşı hassaslığı artıracaktır, hem yolsuzluk argümanları hem de israf olaylarına karşı reaksiyon büyüyecektir diye düşünüyorum.
Müthiş başıboşluk var Son yıllarda Türkiye peş peşe seçimlere sahne oldu. Partiler ne kadar şeffaf davrandı? |
Yanlışlıklara göz yummayın
Yolsuzluktan arınmış bir dünya mümkün mü, bunun için ne çeşit adımlar atılmalı? Türkiye özelinde atılması gereken adımlar neler?
Para ve denetimsiz gücün olduğu, istikrar ve denetleme sistemlerinin olmadığı yerlerde bu devam edecektir. Yanlışlıklara gözünü kapatmayan, kendi partisine ya da oy verdiği iktidara hesap soran, yolsuzluklara bulaşan iktidarlara oy vermeyen bir toplumun önşart olduğunu düşünüyorum. Almanya Cumhurbaşkanı bir işadamından aldığı düşük faizli kredi ve bir uçak bileti yüzünden istifa etmişse, etik dışı uygulamalara reaksiyon gösteren demokratik toplum refleksi sayesindedir. Türkiye için de temel dönüşümü sağlayacak olan bu hassas sivil toplum yapısı.
Bu yakınlarda CHP’li kimi belediyelerdeki kayırmacılık tezlerine en çok kendi seçmeni tarafından reaksiyon geldi ve bu liderler yanlışı düzelttiler. Tıpkı savlara maruz AKP li belediyelerden ses seda çıkmadı lakin, yeniden AKP’li bir diğer belediyeyi yollarının yapılması için protesto eden ve sizi oraya biz oturttuk diyen bayanları izledim geçenlerde. Bunlar daima umut verici gelişmeler, hesap soran etkin vatandaş bizim geleceğimizdir.