Bilerek, isteyerek hayatın kıyısında duran müelliften kelam ediyoruz. O haklı soru düştü aklıma, hangi tabip müelliflik hastalığının tedavisini bilir?
1-Daniil Harms’ın “Bugün Hiçbir Şey Yazmadım” isimli kitabı rastlantısal olarak elime geçti. Başarılı bir seriyi incelerken, birkaç öteki kitap ortasından bu başlığı çekip aldım aklıma. Çabucak edindim kitabı. Kitap kapaklarının ne derece kıymetli olduğunu bir defa daha kavradım. Gerçi kapak mı demek gerçek bilemedim, muharririn fotoğrafıydı dikkattimi çeken. Mecnun, keskin bakışlı, karşısındakini suçlayan tabiriyle tedirginlik veriyordu Harms.
2-“Harms’ın Bavulu” isimli önsözü okudum. Müellifin SSCB’de doğduğu, dalgalı ömründe farklı eserler verdiği ve akıl hastanesinde öldüğü yazıyordu. Leningrad Kuşatması sırasında hastanede kalıyor ve orada, anlaşılan ağır şartlar altında ölüyor. Bir de uydurma haberler yapılmış muharrir hakkında, bir periyot Nazi işbirlikçisi olduğu tarafında. Türlü kehanetleri varmış Harms’ın, yıllar sonra karısının eline geçen notlarda, başından çıkarmadığı silindir şapkasının “kafasında uçuşan niyetlerin uçup gitmemesini sağladığı” yazıyormuş. Bu cümle kâfi aslında müsabakanın münasebetini anlamak için.
3-Yorgun bir gece aldım elime kitabı, seçki olunca “bırakırım nasılsa” diye avuttum kendimi. Uyku galip gelinceye dek okudum inatla. Bölük pörçük, iletisi bilinmeyen, “saçma” metinlerin nasıl bir zihinden çıktığını kavramaya çalıştım. Belirli ki ömür canını sıkıyor müellifin, teşhis konuyor ve tedavi oluyor sonra! Bilerek, isteyerek ömrün kıyısında duran müelliften kelam ediyoruz. O haklı soru düştü aklıma, hangi tabip müelliflik hastalığının tedavisini bilir? Şiileri var, oyunları –oynanması olanaksız-, öyküleri… -ya da hiçbiri yok- Beni o doğruluyor; “Dün akşam masada oturup bir sürü sigara içtim. Önümde bir şeyler yazmak için duran bir kâğıt vardı. Fakat ne yazmam gerektiğini bilmiyordum. Daha bunun bir şiir mi, bir hikaye mü, yoksa bir yorum mu dahi olacağını bilmiyordum. Hiçbir şey yazmayıp yattım. Fakat uzun mühlet uyku tutmadı. Ne yazmam gerektiğini bilmek istedim. Edebiyat sanatının tüm cinslerini aklımdan geçirdim, fakat başımdakini bir türlü bulamadım. Bu tahminen bir sözdü, tahminen de benim enikonu bir kitap yazmamı gerektirecek bir şeydi. Tanrı’dan ne yazmam gerektiğini bulmamı sağlayacak bir mucize diledim. Canım sigara çekmeye başladı. Hepi topu dört sigaram kaldı. İkisini, yok, üçünü sabaha bırakmak uygun olurdu.
4-Bu satırlar neyin nesi? İsmi “Sabah” olan bir hikaye mü, günce mi, uçuşan niyetlerin tesadüfle bir ortaya geldiği sıradan satırlar mı yoksa… Devam edelim; “Zaten odamdaki hiçbir şeyin değişmesine de gerek yoktu. İçimde bir şeylerin değişmesi gerekiyordu. Saate baktım. Üçü yedi geçiyor. Demek ki, en geç on bir buçuğa kadar uyuyabilirim. Çabucak yatmak lazım! Lambayı söndürüp yattım. Hayır, sol tarafıma yatmalıyım. Sol tarafıma yattım ve uyumaya çalıştım. Pencereye bakıyorum ve çöpçünün sokağı süpürdüğünü görüyorum. Çöpçünün yanında durup ona bir şeyler yazmadan evvel yazman gereken sözlü bilmelisin diyorum”
5-Kelimeler dar geliyor, çeşitler ve tahminen ne anlatacağını bilmek zorunda olmak da yük oluyor Harms’a. Rastgele bir metni kurmaya başlarken birinci hususun “içtenlik” olması gerektiğini anlıyor insan, ikinci unsur “yalınlık” olsa gerek. (Yer değiştirebilirler, hiyerarşi kelam konusu değil.) Müellifi ikna etmeyen, o yalancı cümleler gelip üşüşür masa başına, tam bir felakettir bu. Darmadağın zihin, aklımda -ya da cebimde- Beckett “tutarlılık” ve “anlam” aradığımı fark ettim. Üstelik bu dayatmaya başkaldırma arzum her dakika artarken. Şöyle bir adamdan kelam ediyoruz, diyor ki: “Adamın biri inançlı biri olarak yatağa yatmış, inançsız olarak uyanmış. Talih yapıtı bu adamın odasında her sabah ve akşam kullanmayı âdet edindiği tıbbi tartılardan varmış. Yatmadan evvel bu adam tartılmış ve 72 kilo 400 gram çıkmış. Sonraki sabah ise artık inançsız biri olarak tartılmış ve 69 kilo 200 grama düştüğünü görmüş. “Demek ki” demiş adam, “inancım aşağı üst 3 kilo 200 gram geliyor.”
6-Delilik hududunda dolaşan çok müellif biliyoruz; kaldı ki bu bir tercih olabilir, “dil” yetersiz kalır, “anlam” silinir sarfiyat. Tabir özgürlüğü tartışmaları düşüyor aklıma. Birinin bu çeşitten ihtiyacı olması için, birincinin söz etmeye kıymet niyetleri, telaşları, problemleri, rahatsızlıkları ve evet hastalıkları, takıntıları olmalıdır. Yoksa, tüm bunların ayırdında olmayan, gülünesi halini kavramaktan uzak biri için özgürlük olsa olsa yüktür! Harms şöyle diyor mesela; “Çiçek nedir yahu? Bayanların bacak ortalarında çok daha hoşları açıyor. O da, bu tabiattan işte, bu yüzden kimse sözlerimden utanmayı aklından bile geçirmesin.” Bu satırların edepsizce olduğunu kim tez edebilir? Tabiat üstüne yalın tabir, bana kalırsa şiire dahil!
7-Aklın Gözü, şahane bir toplumsal medya hesabı, şöyle bir alıntı paylaşmış Thomas Szasz’tan; “Eğer siz Tanrı’yla konuşuyorsanız dua ediyorsunuz demektir lakin İlah sizle konuşuyorsa şizofrensiniz.” Harms’ın yazdıklarını okurken her iki durumu da görür insan. Haydi bahsi kapamadan şunu da ekleyelim; vakit zaman Tanrılaşır, kendine dua etmeye de başlar müellif. Gerçi bu salt Harms için mi geçerlidir, muharrirler hallerini bilir de, kolay kolay kimseyle paylaşmazlar..
