Eğitim siyaseti uzmanı Prof. Dr. Esergül Balcı’nın 2018’de hazırladığı rapora nazaran, Türkiye’de 2,6 milyondan fazla kişinin bir tarikat ya da cemaatle organik bağı bulunuyor. Bir tarikat ya da cemaatin mensubu olduğunu söz edenlerin yüzde dokuzu, “ılımlı İslam” tabirini reddediyor ve İslam’ın özünün cihat olduğuna inanıyor.
Balcı’nın saha çalışmasına nazaran, Türkiye’de aşikâr başlı 30 tarikat ve onlara bağlı 400 kol bulunuyor. Yalnızca İstanbul’da açıktan faaliyet yürüten tekke sayısı 445.
Siirt, Diyarbakır, Mardin, Adıyaman, Batman, Van, Hakkari, Şırnak, Ağrı, Muş, Bitlis, Gaziantep ve Şanlıurfa’da ise cemaat ve tarikatlara ilişkin 800’ün üzerinde aktif medrese bulunuyor. Araştırmada ayrıyeten, İstanbul’da “apartman medresesi” olarak kullanılan yer sayısının bilinmediği belirtiliyor.
Rapor, AKP’nin iktidara gelmesiyle birlikte kent merkezlerindeki medreselerin sayısının süratle arttığına, bilhassa Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde Kuran kurslarının artık dernek çatısı altında faaliyetlerini sürdürdüğüne dikkat çekiyor.
“10 bin özel okulun üçte biri tarikatlarla ilişkili”
Tarikat ve cemaatlerin örgütlenme ya da taraftar kazanmak için kullandığı prosedürlerden biri eğitim kurumları açmak. Gülen yapılanması da lise, üniversite ve dershaneleriyle kendisine pek çok taraftar bulmuş, sonrasında bu öğrencileri bürokrasinin içine yerleştirmişti.
Milli Eğitim Bakanlığı bilgilerine nazaran, Türkiye’de 10 bin 53 özel öğretim kurumu bulunuyor. Balcı’nın raporuna nazaran, bu kurumların üçte biri bir tarikat ya da cemaat ile kontaklı. Tarikat ve cemaatlerle bağı olan okullarda tahsil gören öğrenci sayısıysa 210 binin üzerinde.
AKP hükümeti 2014 yılında kanun değişikliği yaparak özel okullarda tahsil gören öğrencilere eğitim dayanağı vermeye başlamıştı. Buna nazaran 2 bin 500 ile 3 bin lira ortasında takviye alacak öğrenci sayısının her yıl Ulusal Eğitim Bakanlığı’nca belirlenmesine karar verildi.
Kanun değişikliğinin yapıldığı birinci yıl dayanak verilecek öğrenci sayısı 250 bin olarak belirlenmişti. Balcı’nın raporuna nazaran tarikat ve cemaatlere ilişkin özel okullarda okuyan öğrenciler için devlet 898 milyon 800 bin lira ödedi.
Yine rapora nazaran Türkiye’deki dört binin üzerindeki özel öğrenci yurdunun 2 bin 480’i de bir tarikat ya da cemaat ile temaslı.
Türkiye’de aktif olan en önemli tarikatlar Nakşibendilik, Kadirilik, Rufailik, Mevlevilik ve Halvetilik olarak sıralanıyor.
Bunlardan en kalabalığı olan Nakşibendiler; Menzil, İsmail Ağa, İskenderpaşa ve Erenköy Cemaati çatısı altında dört farklı kolda faaliyet yürütüyor.
Diğer büyük cemaatlerden Süleymancılar, Işıkçılar ve Işık Cemaati ise Nakşibendilikten ayrılıp cemaatleşen yapılar. Parıltı Cemaati’nin kendi içerisinde 44 farklı kolu bulunuyor. Gülen yapılanması ise Işıkçıların kollarından biri.
İlahiyatçılara nazaran, cemaatler çağdaş vakitlerde ortaya çıkan yapılar. Tarikatlar ise kökenlerini kesinlikle Muhammed Peygamber’e dayandırıyor.
“Tarikatların uymak zorunda olduğu unsurlar var”
İslam tarihi üzerine araştırmalar yapan muharrir Aydın Tonga, “tarikat”ın Allah’a ulaşmak için izlenen yol manasına geldiğini söylüyor. Tonga, buna bağlı olarak tarikatların uymak zorunda olduğu prensipler zinciri bulunduğunu söylüyor. Bunlardan en bilineni ise dünya nimetlerinden kendini soyutlamak ve dinin tüm buyruk ve yasaklarını yerine getirmek.
Fakat günümüz Türkiyesi’ndeki tarikat ve cemaatlerde bunu görmek pek mümkün değil. Bilhassa “Zenginler tarikatı olarak” bilinen Erenköy Cemaati, Süleymancılar, Menzil ve pek çok tarikatta, iş ve çıkar bağlantıları bulunuyor. Bu cemaat ve tarikatlara ilişkin şirketler, hastaneler, özel okullar mevcut.
Gelir kaynağı şirketler ve bağışlar
Uzmanlar ve eski müritlere nazaran tarikat ve cemaatlerin en kıymetli gelir kaynağıysa bünyesinde bulunan işletmeler ve bağışlar. Kimi tarikat ve cemaatler müritlerine iş imkanı sunuyor ve karından hisse alıyor. Bazılarıysa muhakkak aralıklarla müritlerinden bağış topluyor. Lakin pek çok tarikat ve cemaatin iş kurduğu ve buradan elde edilen gelirleri kaynak olarak kullandığı biliniyor.
Yazar Tonga, “Tarikatlar, geldiği nokta itibariyle yola çıkış maksadından uzaklaşmış, dahası kendi tarihlerine ihanet edercesine şirketleşmişlerdir” diyor.
“Kendilerini gizleme gereği duymuyorlar”
Meslektaşı Barış Pehlivan ile birlikte “Metastaz” isimli bir kitap kaleme alan gazeteci Barış Terkoğlu, Menzil’i en büyük kitlesel tarikatlardan biri olarak tanımlıyor.
Deutsche Welle Türkçe’den Tunca Öğreten’in haberine nazaran Menzil’i anlatan Terkoğlu, bu tarikatın müritlerinin, bürokrasi içerisinde açık, kendilerini saklamadan var olabildiklerini öne sürüyor. Menzil tarikatı mensuplarının bilhassa Sıhhat Bakanlığı, Jandarma ve Gülen yapılanmasından boşalan emniyet teşkilatı içerisinde örgütlenmiş durumda olduğunu belirtiyor.
Terkoğlu’na nazaran İskenderpaşa Cemaati de yüksek yargı içerisinde örgütlü.
Anayasa Mahkemesi 2016’da tutuklu gazeteciler Can Dündar ve Fazilet Gül için hak ihlali kararı vermişti. O periyotta hükümete yakın gazeteler, AYM Lideri Zühtü Arslan’ı karar nedeniyle eleştirmiş, hatta kimileri Gülen yapılanması mensubu olduğunu tez etmiş. Akit muharriri Faruk Köse ise Twitter hesabından Arslan için şunları yazmıştı: “Zühtü Abi’yi siyasal bilgiler fakültesinden tanırım. Ulusal Görüş/İskenderpaşa çizgisinden gelir. Hak Yol Vakfı’na bağlı konutlarda bir yıl birlikte kaldık.”
Tarikat ve cemaatler, yaygın olarak iki farklı formülle örgütleniyor. Birincisi, sahibi oldukları eğitim kurumları aracılığıyla; ikincisiyse boşluğa düşmüş, suça karışmış insanların arınmak için başvurdukları yerler olarak.
“Sığınacak liman arıyordum”
34 yaşındaki İstanbullu S.A. da onlardan biri. Yaklaşık üç yıl uyuşturucu kullanan S.A., unsur bağımlılığından kurtulmak istediği bir devirde Halveti tarikatının kollarından birine dahil olmuş. Bir arkadaşı aracılığıyla Üsküdar’daki dergâha gitmeye başlayan S.A., “Boşluktaydım. Sığınacak bir liman arıyordum. İnançlı biri de değildim. Lakin dergâhtaki zikir ve ambiyans beni çok etkiledi, her hafta gitmeye başladım” diyor.
S.A., tarikat başkanının müritlerin tümünün hayatını denetim ettiğini anlatıyor: “İş değişikliği mi yapacaksınız? Ya da sevgilinizle evlenmeye karar verdiniz. Evvel ona sormak, onayını almak zorundasınız. Gördüğünüz düşleri kesinlikle kendisine sorup ne manaya geldiğini öğrenmek ve hayatınızı da ona nazaran şekillendirmek zorundasınız. Hürmette kusur edemez, onu adeta bir peygamber üzere görmek zorundasınız. Ağzından çıkacak her kelam kanun niteliğindedir.”
Peki, tarikat ve cemaatler İslam dinine uygun mu? Sorunun cevabını ilahiyatçı Cemil Kılıç veriyor. Kılıç, “Kuran’da kesin ve net olarak ‘Sakın fırkalaşmayın, küme grup ayrılmayın, Allah’ın ipine sıkı sıkıya sarılın, gruplaşanlardan olmayın’ diye ayet var” diyor. Kılıç’a nazaran gruplaşmak, cemaatleşmek aslında Kuran’ın kabul etmediği, reddettiği bir yol.
