Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Zelzele Araştırma Enstitüsü, son 1500 yılın bilgileriyle İstanbul ve etrafı için sarsıntı senaryosu hazırladı.
Üniversiteden yapılan açıklamaya nazaran, Boğaziçi Üniversitesi, İTÜ ve Ankara Üniversitesinden bilim insanları İstanbul ve etrafında tarih boyunca yaşanmış değerli sarsıntıları inceledi.
Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Sarsıntı Araştırma Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Haluk Özener, Jeodezi Anabilim Kısmı öğretim üyeleri Doç. Dr. Fatih Bulut, Doç. Dr. Aslı Hakikat, İTÜ Jeoloji Mühendisliği Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Cenk Yaltırak ve Ankara Üniversitesi Jeofizik Mühendisliği öğretim üyesi Prof. Dr. Bahadır Aktuğ’un muharrirleri ortasında yer aldığı makalede araştırmacılar son 1500 yılın sarsıntı bilgilerini inceleyerek İstanbul ve etrafında beklenen mümkün sarsıntının büyüklüğüne dair senaryolar hazırladı.
Araştırma kapsamında Marmara Bölgesinde Kuzey Anadolu Fayı’nın geçtiği segmentlerin yer aldığı Batı (Tekirdağ havzası), Merkez (Kumburgaz havzası) ve Doğu (Çınarcık Havzası) olmak üzere bölgenin tarih boyunca yaşadığı sarsıntılar incelendi. 1766’da iki ve 1509’da bir olmak üzere 7,2, 7,4 ve 7,5 büyüklüklerinde zelzelelerin yaşandığı bu 3 bölgede gelecekte potansiyel olarak yaşanabilecek sarsıntı büyüklüğüne dair senaryolar geliştirildi.
Tectonophysics mecmuasının Ağustos 2019 sayısında yayınlanacak makalede yer alan kestirimlere nazaran, İstanbul’un çabucak güneyinde yer alan Kuzey Anadolu Fayı’nda doğudan batıya gerçek sırasıyla 7,5, 7,4 ve 7,2 büyüklüğünde sarsıntılar bekleniyor.
“Marmara Denizi için son 500 yıl önemli”
Araştırmaya katılan bilim insanlarından Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Sarsıntı Araştırma Enstitüsü Jeodezi Anabilim Kısmı öğretim üyesi Doç. Dr. Fatih Bulut, çalışmada fayların en son ne vakit kırıldığı, kırıldıktan sonra yılda ne kadar güç biriktirdiği ve biriken güç büsbütün açığa çıktığında nasıl bir büyüklük oluşturacağı konusunda sonuçlara ulaşıldığını kaydetti.
Bulut, tarihi açıdan bilhassa son 500 yılın sarsıntılarını ayrıyeten incelediklerini belirterek şöyle devam etti:
“Bu parametreleri bulmak için tarihi sarsıntılara, Marmara Denizi’ndeki fayların yapısına ve GPS yoluyla da yeryüzünün yanal olarak yılda ne kadar hareket biriktirdiğine baktık zira, Kuzey Anadolu Fayı yanal bir sistem. Bu bulguları birleştirdiğimizde şöyle bir sonuç ortaya çıkıyor. Bir fay segmentinin oluşturacağı sarsıntı büyüklüğü o segmentin uzunluğu, derinliği ve üzerinde biriktirdiği hareket ölçüsünün bir işlevidir. Örneğin harekete geçecek segmentin uzunluğunu ve derinliğini yaptığımız jeolojik ve sismolojik çalışmalar ışığında biliyoruz. Jeodezik bilgilere nazaran, 250 yıl evvel kırılan bir fay segmenti yılda yaklaşık 1 santimetre hareket biriktiriyorsa, şu anda harekete geçse sarsıntı anında fay üzerinde ortalama 2,5 santimetrelik bir yer değiştirme oluşturur.
Son 500 yıl bilhassa değerli, zira Marmara Denizi’ndeki bütün fayların en son kırıldığı dönemin tamamını kapsayan bir vakit aralığı. Marmara Denizi’nin doğu kesitindeki Çınarcık Havzasında bulunan fay en son 1509’da hareket etmişti. Orta ve batı kısımlarındaki Kumburgaz ve Tekirdağ Havzaları’nda bulunan fay segmentleri ise 1766’da hareket etmişti. Bunların tamamını hesaplamalarımızda sağlıklı bir formda kapsayabilmek için yaklaşık 500 yıl önceye giderek 1509 sarsıntısından bu yana tüm süreçlere hakim olmak zorundayız”.
Yıllık hareket biriktirme ölçüsünü Marmara Bölgesinde 100’e yakın GPS istasyonundan aldıkları datalarla hesapladıklarını söz eden Bulut, yıllık ortalama 2,5-3 santimetre ortası bir hareket gözlediklerini kaydetti.
Doç. Dr. Fatih Bulut, bu hareketin sürtünmenin yüksek olduğu yerlerde fay yüzeyinde birikme olarak kaldığını, birtakım yerlerde ise daha süratli yaşandığını ve sürtünme olmadığı için çok fazla birikmediğini belirtti.
Bulut, son 1500 yıllık vakit dilimini 7 vakit aralığına ayırınca her bir kümenin en az 4, en fazla 6 zelzelesi kapsadığını lisana getirerek, “7. vakit aralığını şimdi tamamlamadık ve yakın tarihlerde bu kapsamda yalnızca iki sarsıntı yaşadık. Hasebiyle 7. vakit aralığını tamamlamak için istatistiki olarak en az 2 en fazla 4 zelzele daha yaşayacağımız görülüyor.” sözlerini kullandı.
Doç. Dr. Bulut, Kuzey Anadolu Fayı’nın yılda 2-3 santimetre kaymayla sarsıntısı çok süratli hazırlayan bir sistem olduğunu belirterek, şunları kaydetti:
“Anadolu’da da irili ufaklı pek çok fay var ancak bunlar Kuzey Anadolu Fayı’na nazaran hareketi daha yavaş biriktiriyorlar ve sarsıntı hazırlık süreçleri oralarda elimizdeki kayıtlara nazaran çok daha uzun sürdüğü için biz onların nerede ve ne büyüklükte zelzele üreteceğini öngöremiyoruz. Örneğin bir fay 2 bin yıldır sessiz üzere görünüyor fakat her yıl az da olsa 1-2 milimetrelik bir hareket biriktirdiği için bir gün beklenmedik bir anda büyük bir sarsıntı meydana getirebiliyor. Sarsıntısı Marmara’da beklerken Van’da ya da Kütahya’da olabiliyor, zira orada bu süreç gözle rahat görülemeyecek yavaşlıkta ve çok uzun bir müddette yaşanıyor. Aslında Türkiye’nin birçok yeri için bu tehlike mevcut lakin İstanbul nüfusunun fazla olması muhtemel kayıp risklerini artırmakta.”
