1-İlk gençlikte Kafka okunur. (sonra tekrar tekrar okunur) Meraklı okurun yolu bir vakit sonra Hasek’e, “Kahraman Asker Swayk”a yönelir, akabinde Kundera’ya gelir sıra. Hepsi Prag merakına dönüşür, fırsat bulunca çabucak düşersin yola. Kentler ve muharrirler ortasında sıkı bağ vardır, kimi vakit aldatıcı da olabilir bu. Problemin ticarileşmesi, manadan, edebiyattan uzak turistik kent ziyaretini kenara koyuyorum elbette. Hususumuz Kundera romancılığı ve komünizm düşmanlığı. Kundera romanlarını seven, özgün bulan biriyim. Romana getirdiği “düşün” boyutu ilgilendiriyor beni. Vakit zaman denemeci olarak girdiği tartışmalar, tarih, bilim, ideoloji üzerinden kurduğu lisan, biçem heyecan verici. “Varolmanın Dayanılmaz Hafifliği”ni birinci okuduğumda, sanırım yaşla da ilgili, tokat üzere inmişti yüzüme. Sarsıcı, yürekli, irkiltici yeni bir roman önermesiydi. Yine okuma ihtiyacı duydum şimdilerde.
2-Kundera, ülkesinin komünistler tarafından işgal (?) edilmesinden sonra Paris’e yerleşir; edebi kainatı bu hasretle derinleşir, öfkesi büyür, bir yanı komünizm düşmanlığıyla bilenir. Bunu tüm romanlarında görürüz. İnsanlığın kaçınılmaz biçimde sosyalizme yöneleceğini gören biriyim, Kundera ile düşünsel olarak birebir yerde değilim. Buna rağmen yapıtlarını okumayı seviyorum. “Gülüşün ve Unutuşun Kitabı” emsal izlekli bir roman, biraz alaycı, özünde sert! Müellifin dünya görüşüne epey uzak olmak, yapıtından haz duymaya mahzur mi? (Kundera liberal mi? Onu tanıtırken seçilen “son varoluşçu” tarifi ne kadar kâfi?) romanlarında görürüz. İnsanlığın kaçınılmaz biçimde sosyalizme yöneleceğini gören biriyim, Kundera ile düşünsel olarak tıpkı yerde değilim. Buna rağmen yapıtlarını okumayı seviyorum. “Gülüşün ve Unutuşun Kitabı” emsal izlekli bir roman, biraz alaycı, özünde sert! Muharririn dünya görüşüne epey uzak olmak, yapıtından haz duymaya mani mi? (Kundera liberal mi? Onu tanıtırken seçilen “son varoluşçu” tarifi ne kadar kâfi?) muharrir olarak uyandıklarında, kozmik uyuşmazlık ve sağırlığın günü gelmiş olacaktır.”
3-Kundera, yapıtlarında (çok hoşlandığım) yazmak/yazarlık üstüne türlü önermelerde bulunuyor. “Gülüşün ve Unutuşun Kitabı”nda kendiyle giriştiği tartışma keyiflidir. (Ne vakit muharrir konuşur, ne vakit kahraman ayırt edemezsiniz, önemsemezsiniz de ayrıca) “Goethe’nin Doğu-Batı Divanı isimli kitabındaki bir dizeyi anımsattı: Öbürleri yaşarken yaşanılır mı? Goethe’nin bu sorusunda, müelliflik eylemenin bütün gizemi gizlidir. Kitaplar yazmasından dolayı insan kendini cihana dönüştürür. (Balzac’ın dünyası, Çehov’un dünyası ya da Kafka’nın dünyasından kelam edilemez mi?) ve bir cihanın özelliği tek oluşudur. Öbür kozmosun varlığı onun özünü tehdit eder.” “Kitaplar yazan biri için kelam konusu ya heptir ya hiçtir. (kendisi ve bütün ötekiler için tek bir evren) Halbuki, kimseye her şey olma imkanı verilmediğine nazaran, kitaplar yazan, bizler birer hiçiz. Bizler, âlâ tanınmayan, kıskanç, hudutlu kimseleriz ve ötekilerden mevtini dileriz.
Bu hususta hepimiz eşitizdir.” “Çünkü herkes ilgisiz bir cihan içinde görülüp işitilmeden yok olup gideceği fikriyle acı çekmektedir. Bu yüzden, daha vakit varken, kendisini sözcüklerden oluşan bir kozmosa dönüştürmek ister. Ve bir gün (yakın gelecekte) bütün insanlar
4-Yazar, bir cins sürgün lisanı geliştirmiş, köksüzlük üzerinden, bireyin dünyasına yönelik, üstelik kışkırtıcı tezlerle çıkıyor karşımıza. Cinsel sıkıntıların davranışlarımızı ne ölçüde etkilediği, ikiyüzlü hallerimizin nasıl da gülünç durumlara düşmemize neden olduğunu sıkça gösteriyor. Her çeşit inanca uzaklıklı, adanmışlığı gülünç buluyor hatta! İnsan muhakkak bir yaşa gelene dek tecrübeler yaşar, gözler. Niyet inceldikçe, ömür kısaldıkça, hele bir de yardıma koşan İlah fikri yoksa, her tıp hesap sertleşir. Kuşkusuz bir ölçüde anlaşılır bu. Fakat düzgün insan olma ihtiyacı, ölçüsü, yazma tutkusu/itkisi nereden gelir, buna baş yormak gerekmez mi? Makus olan ne varsa savaşmak misyon değil midir? Vefat bizden neyi esirger? Sanırım yaşarken istikametsiz, duygusuz, ölçüsüz kalmayı. Şayet kuru biçimde önümüze dikilirse mevt imgesi, orada başıboş savrulma başlar. Adanmışlık değilse de, aydın olma çabası bununla açıklanabilir. Daha düzgün bir dünya düşü, gerisine düşme cüreti de bu sorumluluk hissinden beslenir. Sosyalizm bunun öğretisidir.
5-Bu kaba, biraz da zihni katı kalıba sokan soru tamamıyla haksız değil. Okurken, elde olmadan, zalimce komünizme yüklenen Kundera rahatsız ediyor. Bir yandan muharririn kendini yapıtta bu kadar açık etmesinden hoşlanmama rağmen, ısrarlı vurgu irkiltici oluyor. Olumsuz biçimde elbette! “Komünizmin tezli sanat yapıtlarına sanatçıyı yöneltme” eleştirisi bir ölçüde anlaşılır. Lakin bir tek pratik hem kâfi data sunmaz, hem de farklı süreçlerde diğer öteki örnekler verilebilir. Kaldı ki azgın kapitalist taarruz, Sovyet idarelerini biçimlendirmiş, müdafaacı, sert hale sokmuştur. Uzun tartışma bahsidir bu.
6-Tüm romanlarında Prag olması, muharririn ne derece kentiyle iç içe geçtiğini gösteriyor bize. Bir kente uzaktan bakmak/içinden konuşmak üstüne düşünüyorum. Ben de İstanbul’la tıpkı bağı taşıyorum. Her ne kadar giderek dar alana sıkışsam da (tercih elbette) kurgumu var eden İstanbul ve hikayeleridir. O halde müellifle iç içe geçmeden, ara koyarak yapıtından haz duymak mümkün. Garip, ikircikli hal bu! Şöyle diyeyim; öncü müellifin, yaşama dair her teşhisi doğru/sağlıklı olmak zorunda değildir. Ya da yazara/ yapıtına kefil olmak üzere bir yükümlülüğümüz yoktur.
7-Kendimle çelişmek kıymetine yazıyorum bunları. Bugünü yazan biri, liberal savrulma içinde, siyasal İslamcılara isteyerek ya da kanarak dayanak verirse, yapıtını ondan bağımsız okuyabilir miyiz?
