Getty Images – Çocuklar kanserden vitiligo (akderi) üzere deri hastalıklarına pek çok hastalıktan tedavi görmüştü. Fotoğraf, Küba’ya tedaviye gitmiş olan Ukraynalı bir çocuğa ilişkin.
“Hastanedeymişiz üzere gelmiyordu. Benden daha hasta olan çocuklar bile burada olmaktan mutluydu.”
Ukraynalı Roman Gerus, bir felaketle başlayan çocukluk anılarını çok güzel hatırlıyor: 26 Nisan 1986’da Çernobil nükleer santralinde bir reaktörün patlaması ile yaşanan ve tanınan dizi ‘Çernobil’de anlatılan felaket sonrası Gerus’un da ortalarında olduğu 23 binden fazla çocuk, Küba’ya tedavi görmeye gitti.
Küba Sıhhat Bakanlığı’nın sponsor olduğu tedavi programı, 1990-2011 yılları ortasında devam etti.
Mayıs ayında Kübalı ve Ukraynalı yetkililer, o yıllardaki paydaşlığı daha küçük çaplı da olsa devam ettirmek istediklerini duyurdu.
Küba’da tedavi gören ‘Çernobil çocukları’ yaşadıklarını BBC’ye anlattı:
Getty Images – Küba önderi Fidel Castro Mart 1990’da Beyaz Rusya’da bu çocuklardan kimileri ile bir ortaya gelmişti.
Denize yakın
Getty Images – Eski Ukrayna başkanı Viktor Yanukoviç Çernobil programına katılan eski hastalarla birlikte.
BBC’ye konuşan Roman Gerus, Küba’ya 3 kere gittiğini söylüyor. Tedavi için birinci defa 12 yaşında gittiği ve 6 ay kaldığı Küba’ya, 14 yaşında geri dönüp 3 ay kaldığını, son olarak da 15 yaşındayken gidip 45 günü burada geçirdiğini belirtiyor.
Gerus, “Her gidişim, başkalarından farklıydı lakin her seferinde çok keyif almıştım. O günleri sevgi ile hatırlıyorum ve aileme gösterebilmek için Küba’ya geri dönmeyi istiyorum” diyor.
Beyaz noktalar
Şimdi 27 yaşında olan Gerus, Çernobil’deki kaza olduğunda şimdi doğmamıştı bile. Lakin ailesi nükleer santrale çok yakın yaşadığı için, 10 yaşlarındayken Vitiligo (akderi) hastalığı baş gösterdi.
Vücudunda beyaz noktalar çıkmaya başlayan Gerus’un ailesi onu Ukrayna’da tedavi etmeye çalıştı fakat tabipler ilaçların çok değerli olduğunu, yardımcı olacaklarına kelam veremeyeceklerini söyledi.
Getty Images
Annesi Küba’daki tedavi programından haberdar olduğunda, hayatı değişti:
“Biri anneme programdan bahsetmiş. Parasız olduğunu söylediklerinde annem inanamamış. 6 aya yakın bekledikten sonra birdenbire bir telefon almıştık. Karşıdaki ses iki hafta için yola çıkacağımızı söylüyordu. Annem ve babam, Küba çok uzak, ben de çok genç olduğunu için dertliydi ancak bunu yapmaya karar verdik.”
25 binden fazla hasta
Gerus başşehir Havana’nın 30 km doğusunda bulunan kıyı kasabası Tarara’ya geldi.
Eskiden varlıklı Kübalıların ilgi ettiği Tarara’da 1959 Küba ihtilalinden sonra çocuk ve gençler için kamplar yapılmıştı.
Getty Images – Küba’ya gelenler ortasında yetişkinler de vardı lakin programın yüzde 80’den fazlası çocuklara ayrılmıştı.
Mart 1990 ve Kasım 2011 tarihleri ortasında ise kasaba ‘Çernobil çocukları’ olarak bilinen program kapsamında, felaketten etkilenen çocukların konutu oldu.
Küba resmi istatistiklerine nazaran bu periyotta programa katılan 26 bin 114 şahıstan yüzde 84’ü çocuklardı ve değerli bir kısmı Ukrayna, Rusya ve Beyaz Rusya’dan geliyordu.
Tedavi programı, Küba’nın 1990’larda baş müttefiği Sovyetler Birliği’nin dağılması ile yaşadığı zorluklar da dahil, pek çok pürüze karşın ayakta kaldı.
Farklı hastalıklar
Tarara’daki bu tesiste hem çocuklar hem de refakatçilerine ayrılan konutların yanında, iki hastane, bir klinik, okullar, parklar ve bir tiyatro salonu da vardı. Tesis, kıyıya de sadece 15 km uzaklıktaydı.
Kanserden beyin felcine, sindirim bozukluklarından ruhsal rahatsızlıklara pek çok farklı şikayetle gelen hastalar burada tedavi görüyordu.
Getty Images – Evvelce varlıklı Kübalıların çocuklarının oynadığı parklar, çocukların tedavi gördüğü bir tesise dönüşmüştü.
Doktorlar Julio Medina ve Omar Garcia, programda çocukların dört kümeye ayrıldığını söylüyor:
- Hastaneye yatırılması gereken ve iyileşene kadar adada kalması gerekenler
- Ciddi sayılmayan lakin hekimlerin nezareti altında olması gereken sıhhat problemleri olup, 60 ve daha fazla gün kalanlar
- Ayakta tedavi edilen ve 45 ila 60 gün kalanlar
- Sağlığı görece daha güzel olan ve 45 ila 60 gün kalanlar
1991 ve 1992 yıllarında, 12-13 yaşlarındayken tesiste tedavi gören Ukraynalı Khrystyna Kostenetska, dördüncü gruptandı.
Getty Images
“İki gidişimde de 40’ar gün kaldım. Bu, alçak dozda radyasyon olan insan bedeninin uygunlaşması için gereken süreçti” diyen Kostenetska, çok önemli sıhhat problemleri olanlar ile daha uygun durumda olanlar için iki farklı alan bulunduğunu söylüyor:
“Her birinde 15 çocuğun kaldığı küçük evlerdeydik. Bizim bulunduğumuz yerde özel bir tedavi yoktu lakin göz ve diş muayeneleri oluyordu. Harika denizi, gün batımını ve dondurmalarını hatırlıyorum.
“Ancak önemli sıhhat problemleri olan çocuklar da vardı. Kimilerinin vitiligo deri hastalığı olduğu için güneşin altında uzun kollu giyiyorlardı. Küba’nın havası kimilerini tedavi ederken, kimilerinin güzelleşme sürecini hızlandırmıştı.”
Güneşin altında
Getty ImagesÇernobil, kaza olduğunda şimdi doğmamış olan çocukları dahi etkilemişti.
Roman Gerus, burada uygunlaşan çocuklardandı.
Küba’ya ikinci gidişinde derisindeki beyaz plakların tamamının kaybolduğunu söyleyen Gerus, “Bazı ilaçlar aldım lakin güneş, en âlâ ilaçtı. Çok yüzüyorduk. Kıyıda olmak tedavinin bir kesimiydi. Daima gitmek istiyorduk” diyor.
Çocukların nasıl seçildiği tartışması
Getty Images
Bazı gazeteciler ise, Ukrayna’nın derin krizde olduğu bir devirde yaşanan felaketten etkilenen birden fazla ailenin çocuklarını tedavi için öbür ülkelere gönderecek maddi durumu olmadığına dikkat çekiyor.
BBC Ukrayna Servisi’nden Diana Kuryshko da, çocukların seçilmesi sürecinin tartışmalı yanları olduğunu söylüyor:
“Küba hükümetinin programı duyurulduğunda beşerler çocuklarını oraya gönderebileceklerini düşündüler. Lakin çocuğunuzu gönderebiliyorsanız, çok şanslıydınız. Programa katılan çocukların nasıl seçildiği konusu meçhuldü. Çocukların birçoklarının en mütevazi ailelerden seçildiğini söyleyemeyiz.”
Buna karşın Ukrayna’da ve öbür Sovyetler Birliği cumhuriyetlerinde programa bakış olumluydu.
Gerus, “O periyot Küba halkının durumunun ne kadar makûs olduğunu anlayabilmiştim. Yoksulluk yaygındı lakin bize karşı, mutfakta çalışanlardan tabiplere kadar herkes çok nazikti” diyor.
