11 Mart 2010’da yaşama veda eden usta karikatürcü ve muharrir Turhan Selçuk, Milas’ta, 30 Temmuz 1922’de dünyaya geldi. Bugün doğumunun 97’inci yılı. Anısının onurlandırıldığı ve Yapı Kredi Kültür Sanat’ın mesken sahipliğinde Galatasaray’da açılan “Turhan Selçuk Retrospektif Sergisi” de 9 Ağustos’a dek ziyarete açık. Stant ve yayımlanan katalog boyutundaki stant kitabında, Turhan Selçuk’un sanat ömrü 1940’lardan 2000’lere dek en değerli periyotlarıyla sunuluyor. Yaratısının izi sürülüyor, çizgilerinin arkasında yatan izlenimci gücü irdeleniyor.
Odağında efsane tiplemesi Abdülcanbaz’ın yer aldığı stantta; 400’ü aşkın özgün yapıtının yanı sıra, karikatür ve mizah mecmuaları, Abdülcanbaz kitapları ve afişleri, kapak fotoğraflarını çizdiği kitaplar üzere sunulan koleksiyon kesimleri sanatının koşut ilerlediği ülkenin yakın tarihinin de bir yansıması niteliğinde.
Beyin grubu esas dört isimden oluşan standın dizayncısı Yeşim Demir Pröhl, koordinatörü Veysel Uğurlu, danışmanları da karikatürist Behiç Ak ve Semih Poroy.
GRAFİK MİZAHIN BABASIYDI
Turhan Selçuk’un birinci karikatürü, Adana Erkek Lisesi’nde okuduğu periyotta, 23 Ocak 1941’de Türk Kelamı Gazetesi’nde yayımlandı. O günlerde Adana’nın çok şikâyet edilen çamurlu bir yolunu çizmişti. Arkadaşlarının bunu belediyenin dikkatini çekmek için kullanmayı önermeleri üzerine Türk Kelamı Gazetesinin başındaki, Halk Partili Ferit Yala Güven’e götürdü. İtimat karikatürü beğenip yayınlamakla kalmadı, karşısındaki gence “Devam et, kabiliyetin var” da dedi. Çizmeyi bırakmaya aslında hiç niyeti yoktu. Devam etti. Hem de ne etmek!
Karikatürleri Türk Kelamı, Kırmızı Beyaz, Şut, Latife mecmualarında yayınlandı. 1948’de Tasvir, Latife, Akbaba ve Aydede gazete ve mecmualarının takımlarında yer aldı. 1949’da ise Yeni İstanbul gazetesinde başkarikatürcüydü. Bu periyotta karikatür üzerine yazılar yazmaya başladı. Dünya karikatür tarihini ana çizgileriyle tanıttığı yazılarında birinci kere grafik mizah tabirini kullandı.
1953’e kadar ağır halde Batı Karikatürünü araştırdı, yazdı. 1950’lerde yazısız karikatürleri, geometrik estetiğiyle farklı bir karikatür anlayışının öncüsü oldu. Artık çizgide her boyutun üstadıydı. 1950’den sonra kardeşi İlhan Selçuk’la birlikte 41 Buçuk, Dolmuş, Karikatür isimli mizah mecmualarını çıkardı.
O Kİ ABDÜLCANBAZ’DI!
1954’te Milliyet’te günlük karikatürlerine başladı ve o yıl birinci karikatür albümünü çıkardı. Alameti farikası olacak tiplemesi Abdülcanbaz’ı birinci sefer 1 Mayıs 1957’de, Milliyet’te çizmeye başladı.
“Halkını seven her dürüst ve namuslu şahısta az çok Abdülcanbaz’lık vardır” diye tanımladığı Abdülcanbaz ile Türk Karikatür Tarihi’nde, çizgileriyle zihni hudut memleket hallerinde ezilenlere devrimci bir selam ve yoldaş oldu. O ki Abdülcanbaz’dı! Namussuzlara Osmanlı tokadını her boyutta ve uzamda hepimiz ismine aşketti!
“Abdülcanbaz’ın Maceraları”, 1972-73 ortasında on iki, 1980-81 ortasında yirmi üç, 1999-01 ortasında yirmi albüm olarak yayımlandı. 1973’te Dostlar Tiyatrosu; 1994, 1999, 2002’de İstanbul, Antalya, Ankara ve Adana Devlet Tiyatroları’nca sahneye de uyarlanan Abdülcanbaz’ın bir deseni 1991’de PTT tarafından pul olarak basıldı.
1960’larda İtalyan mizah mecmuası Vilayet Travaso’nun takımına giren Turhan Selçuk, 1961’de haftalık siyaset mecmuası Yön’de çizmeye başladı. 1962’de “Turhan 62”yi, 1964’te “Hiyeroglif”i, 1969’da “Hal ve Gidiş”i, 1979’da ansiklopedik albümü “Söz Çizginin”i yayımladı.
Semih Balcıoğlu ve Ferit Öngören ile bir arada 1969’da Karikatürcüler Derneği’ni kurdu. Birebir yıl Yeni İstanbul ve Akşam’da, 1970’de haftalık İhtilal gazetesinde, 1972’de Cumhuriyet gazetesinde çizdi. 1980’de yine Milliyet’te, 2001’den sonra da Cumhuriyet’te hem politik karikatürlerini hem de Abdülcanbaz’ın maceralarını çizmeyi sürdürdü.
TOPLAM 20 STANT AÇTI
İlk standını İstanbul’da Kent Galerisi’nde 1951’de açan Turhan Selçuk, yurtiçi ve dışında toplam 20 stant açtı. Yurtiçinde ve yurtdışında pek çok mükafata bedel görülen usta karikatürcü, birinci mükafatını TGC’nin Gazetecilik Muvaffakiyet Armağanı Yarışması’nda Karikatür Dalı’nda birinci olarak kazandı. İtalya’da 1956’da aldığı Bordighera Altın Palmiye Mükafatı ise bir Türk karikatürcünün yurtdışında aldığı birinci ödül olarak tarihe geçti.
1992’de 50. sanat yılını bir stantla kutlanan Turhan Selçuk’un 1993-97 ortasında “İnsan Hakları” isimli standı, dünyanın en değerli kentlerini gezdi, 2005’te en kıymetli yapıtlarından bir seçki çeşitli Alman kentlerini dolaştı. Mizah kültürü mecmuası Güldiken, 1994’te “Turhan Selçuk Özel Sayısı” ile bu özel sayının İngilizcesi “The World of Turhan Selçuk”u yayımladı.
UYGAR BİR TÜRKİYE DÜŞÜYLE VAKTİ PARÇALADI!
Bir söyleşisinde yıllar sonra tekrar dünyaya gelse nasıl bir Türkiye görmek istediğini şu tabirlerle anlatmıştır: “Toplum olarak daha uygar beşerler görmek isterdim. Kanunlara saygılı, gecekondusuz, gerçek dürüst yürünecek kaldırımları olan, uygar bir Türkiye görmek istiyorum.”
Her yıl kazanan karikatürlerin Milas’taki Turhan Selçuk Karikatürlü Evi’nde sergilendiği; Memleketler arası Turhan Selçuk Karikatür Yarışması’nda da anısı onurlandırılan usta, 97’inci yaşında da kozmik çizgileriyle yerli ve yabancı pek çok çizere ilham olmaya devam ediyor.
İlhan Selçuk’un deyişiyle “Turhan’da vakit korkusu kalmadı… Vakit, artık Turhan’a çalışıyor.” Yaşar Kemal’in deyişiyle “Yüzyılımızın harikulâde bir macerasıdır. (…) Çehov’da olduğu üzere Turhan’da da insanlık ağlarken gülendir.”
Murat Yalçın’ın nitelemesiyle de Aydınlanmanın sanatı dediği karikatürde, “Siyahla beyazı, inançla bilimi, bayanla erkeği, ilkelle gelişmişi, zenginle fakiri, düzgünlükle berbatlığı, yuvarlakla düzü, yumuşakla serti, alaturkayla alafrangayı” vakti ve uzamı parçalayan bir yenilikle çizmiştir.
O vakit şu seslenişle sonlanmalı giriş yazısı: VAKTİN BÜTÜN ÇİZGİLERİ; EĞİLİN!
SERGİNİN BEYİN TAKIMI
Bu haberi yayıma hazırlarken birinci olarak, Turhan Selçuk Retrospektif Sergisi’nin Dizayncısı Yeşim Demir Pröhl ile Koordinatörü ve Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Genel Müdür Yardımcısı Veysel Uğurlu’yla konuştuk. Standın beyin ekibinin bu iki üyesinden de Turhan Selçuk’un çizgi mesleğinin, beşere, yaşama ve siyasaya bakışının yansıtılmasında nasıl bir yol izlendiğini, ustanın dolu dolu mesleğinin dizaynda nasıl bütünlendiğini, sınırsız hayalgücü, zamanlararası çizgileri ve ortaya koyduğu üst seviye randımanın nasıl ortaya konulduğunu anlatmalarını rica ettik.
PRÖHL: “TÜM KATMANLAR BÜTÜNSELLİKLE SERGİLENDİ”
SERGİNİN DİZAYNCISI YEŞİM DEMİR PRÖHL:
“Retrospektif bir standın tasarımı aslında ağırlaşmış bir vakti tanımlar. Evvela bu vakti kat eden tüm katmanları bulmak, görünür bir akışta ilerlemeleri için bilgiyi organize etmek gerekir. Biz de buna uğraş ettik.
Tasarım birinci karar ile şekillenen bir süreç. Temel kararımız yapıtların yepyenilerinin sergilenmesiydi. Bunun nedeni çini mürekkebi ile yapılmış yepyenilerinin taşıdığı bellek hissini korumak, süreksiz bir stant de olsa kalıcı bir sergileme üzere vakitleri aşan bir müsabakaya imkan sağlamak ve birden fazla matbu olarak hayata geçen yapıtların üzerlerinde sanatkarın notları ile geçirdikleri süreci de paylaşmayı önemsememizdi.
Binlerce yapıtı istesek etkileşimli ekranlar yahut monitörlerde gösterebilirdik, fakat standın arşivsel niteliğinin korunması izleyicinin inceleme mühletinin apaçık bırakılması bu muazzam bir külliyatın, kelam ettiğiniz üst seviye randımanın, yaratıcılığın, heyecanın ve titizliğin ortaya konması için bana nazaran elzemdi. Seksen, yüz sayfayı bulan numaralandırılmış, harikulade bir hassasiyetle çizilmiş tefrikaları, bu tefrikaların her kutucuğunda ilerleyen ayrıntıları takip ettiğinizde hayran olmamak elde değil.
Sanatçının devirlerinin daha güzel izlenmesi için stant on yıllık periyotlara ayrıldı. Bu periyotlar sergiyi alt kattan üst kata bir kurdele üzere sarmasını, karşılamaları ve davetleri kurguladım. Bu yolla biyografi duvarının karşısındaki velespitli Abdülcanbaz’ın peşine takılabilir, yeniden onunla üst kata 80’li ve sonrası yıllara, Hababam Sınıfı, Çocuklar İnsandır ve kitap kapakları kısımlarına ulaşabilirsiniz.
Büyük ve küçük ölçekli keşifleri önemsedim. İzleyiciyi kendi alanlarında karşılayan büyük figürler yahut küçücük bir deniz kızı ile şekillenen zarf açacağı, standın karşılayıcı görseli otoportresinin duvara direkt boyanarak yapılması, büyük vitrinlerdeki tefrikalar, Gözlüklü Sami’nin Abdülcanbaz’ın tam karşısında yer alması üzere…
Selçuk’un üretiminde kullandığı objelerinden bir seçkiye ve masasına da yer verildi. Eşyalar tuhaf bir hüzün barındırıyorlar bu hüznün içindeki yalınlığı ve hoşluğu de olduğu üzere sergilendi. Akslar, duraklar, esler, yer içindeki akış, orta holde yer alan Abdülcanbaz seçkisinin kendi içindeki haberleşmesi ile sanatkarın mesleğindeki tüm katmanları bütünsel olarak izleyebileceğimiz bir yapı oluşturuldu.
Sergi koordinatörü Veysel Uğurlu uzun süren ağır bir çalışma sonucu binlerce eser ortasından, sanatkarın aile arşivinden ve Osman Uslu koleksiyonundan bir seçki oluşturmuştu. Danışmanlarımız Behiç Ak ve Semih Poroy’un katkılarıyla mükerrerlikten kaçınarak on yıllık dilimlerde değinen tüm odaklara yer veren 400 yapıtı aşkın bir seçki yapıldı.
Turhan Selçuk’un ihtimamını ve yalınlığını yansıtmayı hedefledim hatta stanttaki başlıklandırma yapısı, sanatkara ilişkin konuşma balonları çizgileri içine editörümüz Murat Yalçın ve danışmanlarımızın hazırladığı metinleri yerleştirerek oluşturuldu. Bu metinler ortasında Turhan Selçuk’un tabirleri de yer alıyor, bu sayede kendi yorumları da işe katıldı.
Sanatçının kızı Aslı Selçuk’un cömert katkıları sayesinde sanatkarın öz geçmişinden kendi yaptığı satranç kadrosuna kadar sanatkarın üretim seyahatine kronolojik olarak tanıklık etmemiz sağlandı.
Turhan Selçuk’un yapıtlarında çizgileşmiş yüzlerce fikir adeta ömrü sıkı sıkı tutuyor. Vaktin ruhu değişse de aksiliklerin, bağların, çıkmazların temelde daima birebir kaldığını ve tahminen de hiç değişmediğini bize gösteriyor. Bir tıp yüzleşme sağlıyor. Seçkiyi tamamladıktan sonra bunu fark etmek de enteresandı.
1940’lardan 2000’lere kadar çok katmanlı bir üretimin içinden seçilmiş yetmiş yıllık bir külliyattan kelam ediyoruz. Yetmiş yıl boyunca çabucak her gün ve evrenselleşecek bir kavrayışla toplumsal hususlara odaklanmak, bunu Türk karikatüründe çağdaşlaşmanın öncüsü bir üsluba dönüştürmek, birebir anda çok varlıklı ve çok sade olabilen; kelamsız lakin çok şey söyleyen bir yapı kurmak; öte yandan zıtlıkları, aşkları ve maceralarıyla Abdülcanbaz dünyasını yaratmak, bu dünyadaki lisanı, dialogları, kostümleri, koreografiyi, türlü türlü aygıtları bir mucit ihtimamı ile çizmek muazzam bir üretim. Turhan Selçuk’un sabır ve ihtimamla bezenmiş yaratıcılığının süratle akan dijital çağımızda bir standa dönüşmesi, genç jenerasyonun onu tüm istikametleri ile tanıması gerekiyordu. Bunu başardığımızı düşünüyorum.”
UĞURLU: “6 BİNE YAKIN ESER İNCELENDİ”
SERGİNİN KOORDİNATÖRÜ VEYSEL UĞURLU: “Uzun vakittir bu sergiyi yapmayı düşünüyorduk. Standın retrospektif olmasına, stantta yer alacak yapıtların yepyeni olmasına, stantta yalnızca sanatkarın fotoğrafına ve yapıtlarına yer vermeye itina gösterdik. Araştırmalarımız sonucunda Behiç Ak ve Semih Poroy’un danışman olmasına karar verdik. Dizaynını Yeşim Demir’in yapması konusunda anlaştık.
Koleksiyonerler ve aile içinde yaptığımız araştırmalarda 6 bine yakın eser olduğunu fark ettik. Bu sayı bizi açıkçası bizi biraz korkuttu. 6 bin yapıttan seçim yapmak sıkıntı bir süreçti. Bunda Turhan Selçuk’un işlerinin çok kaliteli olması değerli bir nedendi. Yaptığımız çalışmalar sonucunda öncelikle eser sayısını 1500’e indirdik. En sonunda 450 yapıtla sergiyi açtık. Tüm bu süreç yaklaşık 4 ay sürdü.
Turhan Selçuk üzere büyük bir ustanın retrospektif standını yapmak hepimiz için zordu, tüm süreç boyunca onun üzere büyük bir ustanın yapıtlarının hakikat bir biçimde yansıtmanın sorumluluğunu omuzlarımızda hissettik.
Retrospektifi 10’lu yıllara bölerken siyasi, insani, Atatürk, insan hakları, silahlanma, uzay, petrol, iktisat üzere hususların düşündürücü, esprili ve vakitsiz oluşlarını her 10 yıl içinde birbirini tamamlayacak biçimde emsal mevzuları yan yana getirerek sergiledik.
Bütün bu araştırma sonunda bilhassa beni en çok şaşırtan şeylerden biri de Turhan Selçuk’un memleketler arası, siyasi, seçim, eğitim, bayan, zenginlik, fakirlik, savaş, nükleer başlık, üzere temalarla yaptığı yapıtların hala inanılmaz bir biçimde yeniliğini koruyor olmasıydı.
Bu stant öncelikle büyük bir çoğunluk tarafından dizaynıyla, kurgusuyla ve sergileme sistemiyle çok beğenildi. Sergiyi ziyaret edenlerin büyük çoğunluğu Turhan Selçuk’un karikatürlerini ve Abdülcanbaz çizimlerini birinci kez bu kadar büyük bir sayıda bir ortada gördüklerini, standın dizaynını ve Turhan Selçuk’a gösterilen ihtimamı çok beğendiğini belirtti. Muhakkak bir yaş kümesinde birçok insan geçmişteki kıymetli bir dostla müsabakanın keyfini yakaladığını belirtti.
Turhan Selçuk bu sergiden evvel de benim için bir efsaneydi. Onun bu kadar çok eser üretmiş olması, harikulade bir zekayla yaratıcılığını ön plana çıkarma biçimi, toplumun hassas olduğu mevzuları daima gündemde tutması beni çok etkiledi.
Turhan Selçuk’un karikatürlerindeki çizgi sadeliği, yapıtlarındaki desen ustalığı ve hayal gücüyle ön plana çıkan az ustalardan en önemlisiydi. Bilhassa yurt dışında Abdülcanbaz serisi biçiminde çizgi romanlar kalabalık bir grupla yapılır. Turhan Selçuk’un Abdülcanbaz çizimlerinde ise bahis, yaratım, çizim süreci büyük bir ustalıkla tek başına kendisi tarafından yapılmıştır. Hatta Abdülcanbaz’ın kimi albümleri vakitsiz, yersiz, soyut kavramlar içermektedir. Bu son derece şaşırtan ve vakitsizdir.”
DANIŞMANLAR; BEHİÇ AK VE SEMİH POROY
Turhan Selçuk Retrospektif Sergisi’nin beyin grubunun öbür iki üyesi ise danışmanlığı üstlenen tanınmış karikatürcüler Behiç Ak ve Semih Poroy. Kendilerinden, Turhan Selçuk’la birinci tanışmalarını, çizgi yoldaşlıklarını, Selçuk’un mesleğinin gelişiminde çizgisini olgunlaştıran, evrenselleştiren nirengi noktalarını, çizgileriyle devirler ve zamanlararası değişmeyen öngörüleriyle verdiği/vermeye devam ettiği bildirileri yorumlamalarını rica ettik.
AK: “ABDÜLCANBAZ’IN TA KENDİSİYDİ!”
SERGİNİN DANIŞMANI BEHİÇ AK: “Turhan Selçuk’la alışılmış ki birinci defa tanışmam gazete sayfalarında oldu. Çizgisever bir bir genç olarak, Turhan’ın çizgileri bende daima hayranlık uyandırmıştır. Bilhassa, son derece yumuşak çizgilerle, sert çizgileri bir ortada kullanmasının oluşturduğu “meydan okuma” ilgimi çekmişti.
Çizgi üzerine düşünmesi, Anonimliğe yaklaştıkça kendini var eden karikatür sanatını, anonimden şahsiliğe hakikat bükmesi fevkaladeydi. Bilhassa Rıfat Ilgaz’ın “Hababam sınıfı” fotoğrafları beni çok etkilemişti. Son derece şahsî, muhalif duran çizgilerin, güya yüzlerce yıldır söylenen bir halk türküsü üzere içimize işlemesi, şaşırtıcıydı.
Tabii daha sonraki yıllarda, Abdülcanbaz, fotoğraflı romanı da tıpkı etkiyi yarattı. Zevkle ve severek izlediğim bir fotoğraflı romandı. Yıllar sonra artık ben de karikatür çizerken Turhan’la tanışmam benim için bir sürpriz değildi. Daha evvelce çok güzel tanıdığım birisiyle karşılaşmış üzere hissetmiştim kendimi. O da bir Abdülcanbazdı ya da Abdülcanbaz’ın ta kendisiydi.
Dürüst, kararlı, sağa sola yalpalamayan, ne yapmak istediğini bilen bir kişilik…
Aslında ona imrendiğimi itiraf etmeliyim. Turhan’ın nesli, ne yaptığını bilen, maksatları aşikâr, meseleleri çok fazla özelleşmemiş bir nesildi. Bizim jenerasyonlardan elbette farklıydı.
Bizler, ferdî sorgulamaların, toplumsal meselelerden ayrılmadığı bir jenerasyonun insanlarıydık. Toplumu bireyi sorgulamadan ele almamız olanaksızdı. Yalnızca gelecekten beklenen umutların değil, birebir vakitte ‘sadece anı yaşamak gerekir’ mottosunun distopyaya dönüşümünü yaşıyorduk.
Bireyin davranışlarını eleştirmeden toplumsal ideolojilerin var olamayacağı gerçeğini (ya da tam tersini) burnumuz sürtülerek yaşamıştık. Öbür bir okyanusun içindeydik. Bayan erkek bağlarını, çocuklar ortasındaki alakaları, eğitim, anne ve çocuk bağlarını, çevresel problemleri, irtibat problemlerini, Amerika ve Rusya ortasındaki ilgilerden bile daha değerli görüyorduk.
‘Gündelik hayat’ isimli Pandora’nın Kutusu açılmıştı. Kirli çamaşırlar ortalığa dağılmıştı.
Onları sorunsallaştırmadan, eleştirmeden, tartışma konusu haline getirmeden, toplumsal eleştirisini yapmadan, varolamazdık. Toplumsal telaffuzlar geliştiremezdik. Kuşkusuz
1950’lerin dünyayla bütünleşme gayreti, sanatkarın devletten ve kurumlardan özerkleşmesi, Turhan Selçuk’un sanat hayatını yönlendirmişti. Sanatında olduğu üzere politik fikirlerinde de meydan okuyan bir mizahçı karakteri sergilemişti. Turhan, her devirde, politik baskılardan yılmayan, insan haklarını, eşitliği, adaleti savunmaktan vazgeçmeyen, cumhuriyetçi, laik çizgisiyle baskıcı otoritelerin karşısında duran, yol gösterici aydın kimliğini sürdürmüştü.
Sorumlu ve özgür bir sanatçı olmanın çelişkili üzere görünen birlikteliğini ya da toplumcu ve ferdî olmanın şaşırtan beraberliğini gerçekleştirebilmiş olması hayranlık uyandırıcıydı. Hem Türkiyeli hem Dünyalı olabilme imkanını tanıyan çizgisiyle, kendine ilişkin stiliyle yalnızca ülkemizde değil Dünya sanat tarihinde de özgün bir yer edinmişti.
Sanatçının bağımsızlığı fikrini, toplumcu bakış açısıyla birleştirmiş, dünyada olan bitenlerden kendini sorumlu hissetmişti. Turhan Selçuk, kendi özel hayatında da son derece sade ve yalındı. Özenti yanları neredeyse hiç yoktu. Şahsî duruşuyla toplumsal duruşu ortasında bir kırılma yaşamadığı çok aşikardı. Ne çiziyorsa onu savunuyor, ya da savundukları üzere çiziyordu ve ona uygun yaşıyordu.
Yazısız karikatür üstadıydı elbet. Elbette yeniliğin karmaşıklığı ona her vakit yalnızca çizgiyle tabir edilebilecek mevzuları sunmuyordu. Gazete sayfalarında grafik kaygısını kaybetmeden, yazıyı da çizginin içine grafik bir öğe olarak katarak, yazılı karikatürler de çiziyordu. Fakat ustalığı elbet yazı olmayan karikatürlerindeydi.
Bir devir Karikatürcüler Derneği Başkanlığı yaptım. Daha sonra ise, 12 Eylül rejiminin yıktığı “Karikatür Müzesini yine oluşturma” vazifesini üstlendim. Saraçhane de Kent Müzesi olarak kullanılan Gazanfer Ağa Medresesini karikatür müzesine dönüştürmek için çalıştım. Alışılmış ki Turhan Selçuk Karikatür Müzesinin kurucularından olduğu için bu hususta çok yardımcı oldu. Bize fikirleriyle yol açtı.
Açık oturumlarda stant açılışlarında ve panellerde konuşmacı olarak vakit zaman bir ortaya geldik, her vakit mütevazi, duruşundan ödün vermeyen, gereksiz polemiklere girmeyen saygıdeğer bir kişilik sergilediğini hatırlıyorum.
Yıllar sonra, kızı Aslı Selçuk’un ve stant koordinatörü Veysel Uğurlu’nun Turhan Selçuk standı için danışmanlık teklifini düşünmeden kabul ettim. Tıpkı teklif Semih Poroy’a da götürülmüştü. O da çabucak kabul etmişti. Doğrusu, teklifi kabul etmemdeki en büyük etmen, “Turhan Selçuk” için “kişisel bir müzenin” birinci nüvesi olabilecek adımı atabilmekti.
Biz mevzuyu gündeme bile getirmeden Veysel Bey’in büsbütün orijinallerden oluşacak bir stant açmayı teklif etmesi aslında standın “müze”nin ipuçlarını taşıyacağını gösteriyordu. Ne yazık ki, ülkemiz ferdî müze açmak ve sürdürmek konusunda çok güçlü bir geleneğe sahip değildi. Yeniden de bu zenginliğin ihtişamını göstermek gerçek bir müzenin ipuçlarını oluşturur diye umutlandık.
Karikatürleri seçerken, son derece ihtimamlı davrandık, çabucak gezilip bitiveren bir stant olmaması gerektiğine karar verdik. Aslı Selçuk’un titizliği de sergiyi tekraren düşünmemize neden oldu. Turhan Selçuk’un verdiği çılgınca emeği yansıtan bir stant olması gerektiğini düşündük. Tek tek karikatürleri seçerken, “acaba Turhan bu karikatürünün bu formda sergilenmesini ister miydi?” diye endişelenmeden edemedik. O yüzden Turhan kadar titiz davranmaya çaba ettik.
Abdülcanbaz koleksiyonunu koruyan Osman Uslu’nun ise standa olumlu yaklaşması, elindeki koleksiyonu bizimle şartsız paylaşması işimizi çok kolaylaştırdı. Natürel ki standın tasarımcısının, Yeşim Demir olması en büyük avantajımızdı. Tecrübeli dizayncı, kısa müddette, ihtimamlı ve yaratıcı tahlillerle sergiyi havalandırdı. Sergiyi duvarlarda görmek ise heyecan vericiydi.
Seçtiğimiz çizgiler arka arda sıralanınca oluşan güçlü ve yaratıcı emek katmanları, bizi büyüledi. Ne kadar harikulade bir miras, muazzam bir tanıklık ve yaratıcı gayretle bezeli bir çizgi dünyası bırakmıştı Turhan. Onunla tahminen birinci kez artık tanışmıştım. Turhan Selçuk’un da bu sergiyi görmesini çok isterdim doğrusu.”
POROY: “ÇAĞDAŞ BİR TÜRKİYE HASRETİYLE ÇİZDİ”
SERGİNİN DANIŞMANI SEMİH POROY: “Karikatüre ilgi duyan birçok kişi üzere ben de evvel Turhan Selçuk’un çizgileriyle tanıştım. Çocukluğumda, meskene alınan gazetelerdeki karikatürleri, günübirlik yayımlanan çizgi-romanları, bant-karikatürleri ilgiyle izlerdim. Abdülcanbaz da bunlar ortasındaydı.
Turhan Selçuk ve Tan Oral 1977 sonlarında Cumhuriyet’te “Ciddiyet” başlıklı haftalık bir mizah sayfası yapmaya başlıyorlardı. Turhan Selçuk’la, o sayfaya çizimler vermek için gazeteye gidişlerimde tanıştım.
Bu büyük ustanın beni asıl etkileyen çizgileri “Hal ve Gidiş Sıfır” albümündedir. Orada, Türkiye’deki politik uyanışın -TİP’le birlikte- öncüsü olan 68 Kuşağı’na çizgileriyle eşlik eder üzeredir.
Turhan Selçuk’un çizgi evrimini, birbirinden rahatça ayrıştırılabilecek periyotlarla açıklamak kolay değildir. Kendisini durmaksızın dönüştürmeye çalışmış, karikatürü sanat katına taşımış bir grafikçiden kelam ediyoruz. Vakit içinde, o çok tanıdık imzası bile aşikâr meçhul değişimlere uğramıştır.
50’li yılların ikinci yarısı Turhan Selçuk’un Avrupa’da da tanınmaya başladığı, Batı’nın seviyeli çizerleriyle tıpkı antolojilerde yer aldığı, bu seçkilere davet edildiği yıllardır. Bu, değerlidir. 1984 başında, devrin Maçka Sanat Galerisi’nde açtığı sergiyi de anmak gerekir sanıyorum. Birebir yılın Sedat Simavi Görsel Sanatlar Ödülü’ne paha görülen bu stant kusursuz renkli işlerin topluca izlenebildiği gerçek bir Turhan Selçuk görsel şöleniydi.
Turhan Selçuk’un tüm politik karikatürlerindeki ana izlek, yurdunu “göbeğiyle” değil yüreğiyle seven yöneticilerin tam bağımsız, çağdaş bir Türkiye yaratmaları hasretinde biçimlenir.
Serginin görece kısa hazırlık periyodunda İstanbul dışında olduğum için hatırı sayılır bir katkı verebildiğimi söyleyemem. Çoğunlukla elektronik yazışmalarla kimi tekliflerde bulundum. Bunların kimilerine kulak verildi. Ayrıyeten, danışmanlık sıkıntısı dışarıdan algılandığı üzere bir şey değil galiba… Rastgele bir kuruluştan tekrar benzeri bir teklif gelirse, bu defa kabul etmekte hayli nazlanırım herhalde. Karikatürcülükten gelen eğilimle bir-iki minik tenkit mırıldanayım:
Öncelikle, bu retrospektif standın -yaklaşık yetmiş yılın değil- Turhan Selçuk’un son elli yılının bir dökümü olduğunu belirtmek gerek. Az evvel Turhan Selçuk’un, vakit içinde aşikâr meçhul imzasıyla da oynadığından kelam etmiştim. Stant ve katalog başlığında, Turhan Selçuk’un son yıllarda tekrar biraz farklılaştırdığı imzası kullanılsaydı çok daha uygun olacaktı.
Bu tıp çalışmalarda, sürecin, yalnızca genel olarak değil, evre evre de “danışılarak” götürülmesi gerektiği ortaya çıkıyor. Diğer şeyler de var lakin, uzatmayayım.
Bunları mırıldanmama karşın, bu türlü kapsamlı bir standa konut sahipliği yaptığı, bedeli vakitle daha da anlaşılacak seviyeli bir katalog yayınladığı için Yapı Kredi Kültür’e yüksek sesle teşekkür etmek isterim. Standın düzenlemesini yapan pahalı Yeşim Demir Pröhl de kuşkusuz içten bir teşekkürü hak ediyor.”
YAZARLARIMIZIN LİSANINDAN TURHAN SELÇUK
Cumhuriyet Gazetesi’nde yoldaşlık ettiği, dostluklarında uzun yılları devirdiği muharrirlerimiz Alev Coşkun, Ali Sirmen, Şükran Soner ve Emre Kongar’dan da Turhan Selçuk’un devrimci kimliği, çizgileriyle yarattığı farka ait görüşlerini ve ferdî anılarına ait birkaç anekdot paylaşmalarını rica ettik. Bakın neler dediler!
COŞKUN: “ÇARŞAMBA SOHBETLERİNDE BULUŞURDUK”
ALEV COŞKUN: “Turhan Selçuk ile İlhan Selçuk ortasında birkaç yaş olmasına rağmen adeta ikiz kardeş üzereydiler. Hayat ideolojileri, ideolojileri tıpatıp başka paraleldeydi. Babıâli’ye birinci adımını atan Turhan Selçuk’tur. İlhan Selçuk da onu izleyerek Babıâli’ye girmiştir. Turhan Selçuk, Türk karikatür sanatında başlı başına yeni bir ekol yaratmıştır.
1990’lı yılların ortalarından itibaren Turhan Selçuk’un meskeninde haftanın Çarşamba günleri sohbet toplantıları yapılırdı. Toplantıyı aslında İlhan Selçuk düzenlerdi; aile üyelerinin dışında ben ve Miyase İlknur bu toplantıların devamlı katılımcısıydık. Bazen Emre Kongar, Coşkun Özdemir vakit zaman da Prof. Dr. Cevdet Kunday katılırdı. Bu toplantılarda siyasetten karikatüre, edebiyattan şiire her şey konuşulurdu. Yenilir içilirdi; üst seviyede keyif aldığım sohbetlerdi. İlhan Selçuk, Turhan ağabeye toplantılarda takılır ancak büyük sevgi ve hürmet gösterirdi.
Turhan Selçuk ve İlhan Selçuk’un hayatı Aydınlanma meşalesinin daima ileriye gitmesi ve Atatürk’ün kurduğu Türkiye Cumhuriyeti’nin güçlenmesi yolunda efor harcamakla geçmiştir.”
SİRMEN: “ÖRNEK BİR CUMHURİYET PROJESİDİR”
ALİ SİRMEN: “1922’de dünyaya gelmiş olan Turhan Selçuk örnek bir Cumhuriyet projesidir.
Gelişmiş Batı toplumlarında görülen, sermaye birikiminden mahrum, sanayii ihtilalini yakalayamamış, klasik sınıfları oluşmamış, sanayii çağında, tarım toplumu olarak kalmış bir ülkenin bu eksikliklerini kapatmayı düşünen devrimci idare, birinci iş olarak aydınlanmacı Cumhuriyet’in çağını yakalamayı maksat edinmiş yurttaşını yaratmayı kendine şiar edinmişti. Cumhuriyet ıslahatlarının en büyüğü olan ve artık yerinde yeller esen eğitim ıslahatı bu emele yöneliktir.
Bu teşebbüs “Köy Enstitüleri” ile Aydınlanmanın ve Rönesansın kazanımlarını köylere kadar yaymak üzere çılgın boyutlara da ulaşmıştır. Böylece aydınlanmacı yurttaş Cumhuriyet’in en büyük temel projesi olmuştur. Bu büyük projenin eserleri, bir yandan onun etiği ve o etik üzerine bina edilmiş estetiğinin sonuçları ve birebir vakitte sebepleri hazırlayıcı olarak gelişmişlerdir.
Hemen çabucak Cumhuriyet ile yaşıt olan, eğitiminin ve hayatının bütün evrelerini Cumhuriyet Türkiyesi’nin dört bir köşesinde geçirmiş Turhan Selçuk işte bu Cumhuriyet projesinin en parlak örneklerinden biri olmuştur.
Her ihtilalin kendine has, hedefine has bir etiği ve ondan türeyen bir estetiği vardır. Turhan Selçuk işte Cumhuriyet Devrimi’nin birbirileriyle dengeli bu etiği ve estetiğini sanatında somutlaştırmıştır.
O etik, çağdaşlaşmacı, bağımsızlıkçı, anti-emperyalist, halkçı, demokrasiye yönelik, laik, tartışmacı, özgürlükçü ve emeğe saygılıdır. Bu prensipleri, bir de eşitlikçilik öğesini ekleyerek tamamlamış olan Turhan da bu unsurları, hayat ideolojisi haline getiren bir etiğin estetiğini de çizgilerinde somutlaştırarak üniversalliği yakalamıştır. Onun çizgileri bütün bu unsurları kadar yalın sağlam, düz, bariz, net ve açıktır.
Turhan Selçuk ile tanıştığım 1969 yılında, birinci dikkatimi çeken noktalardan birisi de; kendi dünyasının sade davranışlı efendisinin, güya Turhan olduğunu farkında değilmişçesine doğal bir alçakgönüllülük içinde oluşuydu.
Sanatçı vardır, yapıtını algılamanız kâfi, kendisini tanısanız da tanımasanız da olur, sanatçı vardır, yapıtıyla yetinmeniz, düş kırıklığına uğramamanız için tanımamanız evladır. Bir de sanatçı vardır, yapıtının yanı sıra kendisini tanıdığınız takdirde, ömür biçemi ile sizi daha zenginleştirir. Onları tanımak, yapıtlarını izlemenin yanı sıra sizde yeni boyutlar yaratır. Turhan Selçuk, işte sayıları ne yazık ki, az olan bu sonuncu gruptandı.
Turhan Selçuk’un sanatını anlatmak, grafik sanatına katkısının ölçüsünü belirlemeye kalkmak, benim boyumu aşar, kişiliğini tanım etmeye kalkmak ise pek kolay değil. Esasen, Turhan Abdülcanbaz’ı ile bu sonuncu sorunun cevabını çok hoş vermiştir.
Turhan’ı tanıdıkça, Abdülcanbaz’ın kim olduğu sorusunun karşılığını zaten buldum. Abdülcanbaz Turhan şahsen kendisidir, Yani Abdülcanbaz tümüyle Turhan ve de ikizi İlhan Selçuk’tur.
Biliyorum, artık “onlar ikiz değil; Turhan, İlhan’ın üç yaş büyük abisidir” diyeceksiniz. Ne farkeder! Onlar biri yazıda, öbürü çizgide üstat, Cumhuriyet ihtilalinin en başarılı projelerinden birinin tek yumurta ikizleridirler.”
SONER: “ÖDÜNSÜZ, DAİMA ZİRVEDE!”
ŞÜKRAN SONER: “Piyasalar nizamının belirleyiciliğinde dünya çapında tanınan sanatkarları dışında tutarak, ülkemizin, nasıl olup da klasik müzik, şiir, karikatür, tiyatro, roman..önde, kültür alanlarında, üstelik toplumsal bedeller, insan odaklı bağlantıda, ters kültürlerin insanlarıyla özdeşleşmeyi başarmış, çok sevilmiş, tanınmış, yol gösterici olabilmiş bilge sanatkarları yetiştirmede öne çıkmalarını, neden sonuç münasebetleri ile hiç sorguladınız mı?
Galiba da en etkileyici olanı, yakın periyotları, aile, ortak kültürel, toplumsal etraf münasebetleri içinde de paylaşmış, çok farklı kültür, sanat alanlarından üniversal ölçeklerde en büyükler ortasında yerlerini alabilmiş bu sanatkarların bazılarının özel ömürlerinde da çok yakın dostluklar içinde, tanışmamış olanları için de kültürel irtibatla kurulmuş bağlara tanıklık etmek..
Turhan Selçuk, İlhan Selçuk, Aziz Nesin, Rıfat Ilgazları buluşturan ülkenin toplumsal siyasal açılımlarında öncü periyodun mizah mecmuaları, Cumhuriyet’in siyaset, kültür, edebiyat, bilim insanlarını buluşturan sayfaları, güne, haftalara bağlanmış bilimin sanatın her alanından aydınların sofraları, konut buluşmaları yalnızca ortak ortamların aracı..
Halka inen asıl buluşmalar, sanatın her kısmından dünya virtüözleri klasik müzik sanatkarlarımızın konseri, ustalıkta hudut tanımayan halk ozanlarımız, tiyatroda bizi dünya doruklarına taşıyanları, kalemleriyle; şiirleri, romanlarıyla, fotoğraf, heykelleriyle kitleleri uyandıran sanatkarların, bir başkasının sanat eseri ile kendilerinin yaratıcılıklarını buluşturmalarında..
Turhan Selçuk kuşkusuz dünya ölçeğinde kendisini doruğa çıkarmış keskin çizgileri ile, ülkemizin aydınlanma birikimi, sentezinin göbeğindeki bu ortak kıymetler, bağların buluşturulması ağında, içe dönük çalışma isteyen karikatür alanında, çok sevdiği çalışma masasında en uzun saatleri geçirerek eserlerini yaratmış kimliği ile..
Uzaktan en az konuşan, en önemli, çizgilerinde en sert, yalın, çizgilerinin karakterlerinde bir o kadar eleştirel, ödünsüz, daima tepelerde..
O kadar güçlü ve tesirli ki, çoğunluk mecmua gazete okuru için öncelikle günün en kestirmeden ders verici, uyarıcı, doyurucu, sonuçta acılı da olsa gülümseten çizgilerine bakılır. Asıl şaşırtan olanı ise kuşkusuz kitaplaştırılmış, stantlara alınmış, yıldönümleri için seçilmiş karikatürleri ile, bir daha bir daha karşı karşıya kaldığımızda, bugünü anlamaya, anlatmaya, uyarmaya dönük ne kadar da yeni oldukları ile yüzleşmek.
Kuşkusuz ülkemiz ve dünya klasiklerinin tiyatro, roman kahramanları, müziğin gücü lisanındaki hassaslığın vakte yenilmeyen gücü ile birebir şey değil. Yeni üzerinden çizilmiş karikatürlerin günsüz geçmişten günümüze ulaşabilirliği çok daha kuvvetli, saygıyı hak eden bir lisan..
Turhan Selçuk’u doruğa çıkaran çizgilerinin sırrının, bir yanında yetenek, sanatkarın gözlemci gücü ne kadar yük kazandırmışsa, bir o kadarının tanımaya ihtimam gösterdiği sanatın her alanından ve elbette hayatın her alanından insanları gözlemlemek, tanımak yüreği ile dokunmak olduğuna inanıyorum. Düşler değil, gerçekler dünyasını, insanı okuyan hassaslığının, insancıl sevgi odaklı anıları sayfalara sığmaz.”
KONGAR: “KARİKATÜRLERİYLE KONUŞURDU”
EMRE KONGAR: “Turhan Selçuk çok konuşmayı sevmezdi, kendini çizgileriyle, bence, en çok da Abdülcanbaz’la anlatırdı.
Hani “yargıçlar kararlarıyla konuşur”, “Edebiyatçılar romanlarıyla konuşur” filan derler ya, Turhan Selçuk hakikaten de konuşmayı sevmeyen bir sanatçı olarak karikatürleriyle konuşurdu.
Yemek sofrasında bile çok konuşmazdı. Aslında içine kapanık bir kişiliği vardı. Ya da en azından bana o denli görünürdü.
Kişiliği ve hayatı da çizgileri üzereydi: Net, geometrik, sade ve çarpıcı. Az konuştuğu için söyledikleri de beşere çarpıcı gelirdi.
İnsan Hakları savunuculuğu ve sömürüye karşı duruşu, ön plandaydı; bu manada Antiemperyalist, milliyetçi ve sapına kadar demokrat bir siyasal kimliği vardı.
Sanıyorum onu en yeterli anlatan karakter, tekrar kendi yarattığı Abdülcanbaz ve onun dünyasıdır.
Tek başına Abdülcanbaz da son derece sembolik ve Turhan Selçuk’un iç dünyasını ve siyasal duruşunu yansıtan bir karakterdir lakin ona asıl manasını veren içinde yaşadığı dünya, örneğin Gözlüklü Sami üzere düşman, ya da Tarzan üzere dost tiplerdir.
Turhan Selçuk, Abdülcanbaz’ı 1957 yılında Abdi İpekçi’nin yesyeni bir gazete kimliği verdiği Milliyet’teki atılımı sırasında çizmeye başlamıştı. Birinci serüvenlerde Aziz Nesin ve Rifat Ilgaz’la çalıştı ancak sonra, bütünüyle hem metin hem de çizgiler kendisi tarafından geliştirildi. Bu manada, Abdülcanbaz’a ve arkadaşlarına yani onun dünyasına gerçek manasını veren Turhan Selçuk’tur diyebiliriz.
Abdülcanbaz için şöyle diyor Turhan Selçuk:
“Abdülcanbaz halktan bir kişidir. Kıymetlerini, cevherlerini yitirmemiş bir kişi… Yeterliden, direkt, halktan, haktan yana olduğu için güçlüdür. Bizim insanımızdır o.
Halkın karşısında, kendilerine halktan ayrıcalık tanıyan bireylerin tarihi süreç içinde elenmeleri, yok edilmeleri yanında, Abdülcanbaz’ın temsil ettiği prototipin sevilmesi, desteklenmesi, devamını sağlayan ögelerden birincisidir.
Sakin görünüşlüdür, lakin vaktinde, ünlü ‘Osmanlı tokadı’nı en can alıcı noktaya vurmasını bilir. Halkını seven her dürüst ve namuslu şahısta az çok Abdülcanbaz’lık vardır.”
Bence Abdülcanbaz Osmanlı/Türk/Cumhuriyet kültürünün İstanbul odağında ağırlaşan iki temel karakterini kişiliğinde birleştirdiği için ölümsüzdür:
Beyefendiliğin, nezaketin, terbiyenin, zarafetin simgesi olan “İstanbul çelebiliği”…
Ve, mahallesinin namusunu lakin bilhassa de güçsüzünü koruyan, haksızlığa karşı çıkan, sonradan görmelere, haddini bilmezlere haddini bildiren “İstanbul kabadayılığı”.
“Çelebilik” ve “Kabadayılık”, çelişik iki özelliktir:
Abdülcanbaz’ı ölümsüz kılan nitelik, bu iki çelişik özelliğin tıpkı kişilikte buluşmuş olmasıdır.
Turhan Selçuk, bu “İstanbul Çelebisi” kişinin “İstanbul Kabadayılığını” somutta “Osmanlı Tokadı” ile bütünleştirerek okura aktarır:
Haksızlıklar, hukuksuzluklar, sahtekârlıklar, hırsızlıklar, uğursuzluklar, densizlikler, sömürüler karşısında “İstanbul Çelebisinin” sabrı tükenir ve “İstanbul Kabadayası” kimliğiyle karşısındaki o denli bir “Osmanlı Tokadı” patlatır ki, yer gök inler, tokadı yiyen yere serilir.
Turhan Selçuk’un bir diğer başarısı gerek münferit karikatürlerinde gerekse Abdülcanbaz’da, ülkenin, toplumun sıkıntılarını, çelişkileri yakalayıp vurgulayarak, lokal kültürle bütünleşen bir biçimde okura aktarmasıdır.
ABDÜLCANBAZ’IN DÜNYASI…
Bu mahallî kültürle bütünleşmede, “Abdülcanbaz’ın Dünyası” içindeki öteki karakterleri yaratarak okurun ilgisini ve sevgisini kazanmıştır.
Abdülcanbaz’ın dünyasındaki karakterleri kısaca anımsarsak, bunların mahallî kültürden gelen gerçek prototipler olduğunu fark ederiz.
Tarzan: Çok güçlü, çok saf, çok dürüst bir Anadolu çocuğudur. Gerektiği vakit gücün kullanır, Abdülcanbaz’ın yakın dostudur.
Karanfil Hoca: Aydın bir din adamı, çeşitli keşif ve icatları olan bir bilim insanıdır. Hudutlu lakin düzgün kalplidir.
Fettah: Hoşsohbet ve geveze bir şıpsevdidir.
Derviş Fayrabi: Dürüst bir laf ebesi, bir hünerbazdır.
Gözlüklü Sami Beyefendi: Saraya mensup mirasyedi sahtekâr bir siyasetçidir. Süngülü bir bastonu vardır. Üç kağıtçılığın, sömürücülüğün simgesidir.
Sürmegöz İhsan Beyefendi: Gözlüklü Sami’nin dalkavuğudur. Paragöz bir yalakadır.
Cihanyandı Saliha: Çok zeki çok lakin çok hoş bir bayandır.
Zaruhi Halefyan: Tatavla’lı (İstanbul/Kurtuluş semti) hafifmeşrep cümbüşe düşkün bir bayandır. Abdülcanbaz’ın “halefyan duruşması” macerasında rol almış, kişiliği ve farklı tipiyle dikkatleri üzerine çekerek, fevkalâde serüvenlerin daima tipleri ortasına girmeyi başarmıştır.
Musa Keyta ve Kukuba Keyta: Abdülcanbaz’ın dostu azat edilmiş zenci kölelerdir.
Esnaf Raziye: Feleğin sillesini yemiş bir hayat kadınıdır.
Turhan Selçuk, İlhan Selçuk ve Ülfet Ertel (Mengü Ertel’in eşi) üç kardeş birbirine çok güvenir ve daima birbirleriyle konuşur, danışırlardı.
Ben İlhan Bey’in üç kardeş ortasındaki etkileşimden, fikirlerden, tenkitlerden, tekliflerden çok etkilendiğini ve Turhan Selçuk için de tıpkı münasebetin kelam konusu olduğunu yaşayarak gördüm.
Sanıyorum, üç kardeş birbirlerinin yaratıcı eforlarına büyük ölçüde katkı sağlıyorlardı.
Turhan Selçuk’la unutamadığım bir anı, Abdülcanbaz’ın oyunlaştırılarak sahnelendiği bir gala gecesi sonrası, tiyatronun fuayesinde, İlhan Selçuk, Ülfet Ertel, Mengü Ertel ve oyuncularla birlikte neredeyse geceyarısına kadar süren bir sohbettir.
Türkiye’de yaşanan çelişkiler üzerine yaptığımız kahkaha dolu siyasal/ideolojik gözlemler/eleştiriler ve gelecek üzerine yaptığımız umut dolu latifeler, o geceden aklımda kalan en kıymetli izlenimler.
Ayrıca o geceden kalan somut anılar olarak, soluk bir fotoğraf ve bir de üzerinde Turhan’ın çizgileriyle, Abdülcanbaz portresinin yer aldığı ve hâlâ giydiğim bir tişört var.
O tişörtü gözüm üzere saklıyorum. Giydiğim günler, karşılaştığım gençlere “Bunu tanıyor musunuz?” diye soruyor ve “Tanımıyorum” diyenlere başlıyorum anlatmaya:
“Bunun ismi Abdülcanbaz; İstanbul Çelebisi bir Kabadayı! Turhan Selçuk diye bir karikatürist vardı…”
