Ekonominin düzelmesi için büyük bir siyasi uzlaşıya gereksinim olduğunu söyleyen CHP İstanbul Milletvekili İlhan Kesici, “Acilen devlete ve kurumlarına azalan itimadı sağlamak için şeffaflığı ve hukuksal altyapıyı tesis edecek bir çalışma yapmalıyız” dedi. 11. Kalkınma Planı’nı da eleştiren Kesici, “10. Kalkınma Planı’ndaki gayeler yarı yarıya tutmuş. Şimdiki plan bunun üzerine oturtulacak. Halbuki çürük tahta mıh tutmaz” vurgusu yaptı. Kesici, Cumhuriyet’in aktüel sorularını yanıtladı.
11. Kalkınma Planı’na ait Meclis’teki konuşmanızda dikkat alımlı açıklamalar yaptınız. Bunu açar mısınız?
Bu plan, 2019-2023 ortasındaki 5 yılı gösteren ekonomik bir plan. Evvelce bunlar Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) üzerinden yapılırdı, fakat 2018’de yasa ile kaldırıldı. Onun yerine Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı üzerinden yürüyor. Nasıl çalıştığını da şimdi gerçek dürüst bilmiyoruz. Kalkınma planları bir önceki planların üzerine oturtulur. 10. Kalkınma Planı çok başarısız bir plandı. Maksatların gerçekleşmesi neredeyse yarısı. Olumlu olanlar yarısı kadar büyürken, aksiler iki katından fazla büyümüş. Örneğin ulusal gelir 1.3 trilyon dolar olacakken, 784 milyar dolarda kalmış. Kişi başına ulusal gelir ise 16 bin dolar yerine 9 bin 600 dolar olmuş. İhracat maksadı 277 milyar dolarken, 168 milyar dolarda çakılmış.
Diğer yandan enflasyon 2018 için yüzde 4.8 olarak belirlenirken, neredeyse 5 katı; yüzde 20.3 olarak gerçekleşmiş. İşsizlik sayısı yüzde 7.2 olarak hedeflenirken, yüzde 13.5 olmuş. Gençlerde işsizlik oranı yüzde 13 olarak belirlenirken, yüzde 24.5’e çıkmış, büyüme yüzde 5.5 demelerine karşı yüzde 4.9 olmuş. Bu da yanlışsız değil. Zira 2017 başında ulusal gelir serisini değiştirdiler ve bir gecede yüzde 20 arttı. Yüzde 5.5 eski ulusal gelire nazaran hesaplanmıştı. 2018 ve son 5 yılın ortalaması hesaplanmış olsa yüzde 3.2 eder. Yani büyüme de düşmüş.
AKP periyodunu ele alırsak 16 yılın ortalama büyüme suratı yüzde 4.6. Son 10 yılın yüzde 3.5. Halbuki çok partili sisteme geçildikten sonra AKP periyoduna kadar 57 yıllık müddette bu oran yüzde 5.1. Ve bu devirde ülkede 1961 ihtilali, 1971 darbesi, 1980 darbesi, 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı ve ambargo, 1994 ve 2001 ekonomik krizi ile 1999 zelzelesi yaşandı. AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılı sonrası bütün dünyadan yağmur yağar üzere doların yağdığı periyotta yüzde 4.6. AKP ‘önümüzdeki yıl 4.3 büyüyeceğim’ derken IMF yüzde 1.9 diyor. Nisan 2019’da Washington’daki IMF-Dünya Bankası Müşterek Toplantısında Hazine ve Maliye Bakanı ile başka yetkililere bu raporu verdiler. Bizimkiler itiraz etmiş değil. Bu sayılar bu türlü giderse 6 ay sonra Türkiye’yi yakar. Elimizi yakar, ocaklarımızı yakar. O yüzden bu mevzuyu çok ciddiye almak lazım.
Karma iktisat modeli gerekiyor
Devletin iktisattaki rolü sizce ne olmalı?
2008’den sonra “Devlet iktisattan elini çeksin, rolü uygunca küçülsün” üzere moda laflar oldu. Bunlar yanlış. Dünya bunu 5-10 sene dener üzere oldu, sonra vazgeçti. Her düzeyde yükleri farklı olmak üzere karma iktisat milletin zannettiği kadar makus bir ekonomik model değildir. Burada kamu ile özel kesimin yükleri farklılaşabilir. Devlet birtakım yerlerden çekilebilir stratejik birtakım yerlere daha fazla girebilir.
Yüzde 4.3 büyüme Türkiye iktisadına nazaran düşük sayıdır. Lakin asıl IMF’nin verdiği sayı dikkat cazip: 5 yılın ortalaması yüzde 1.9. Bu yılın büyüme oranı için de eksi yüzde 2.5 diyor. Bu, Türkiye’nin taşıyamayacağı bir şey. 5 sene harp yok, büyük felaketler yok, lakin büyüme oranı çok düşük. Tarihin bütün vakitlerinde bütün rejimlerinde devletlerin iktisatta yükleri ve rolleri var. Yönlendirici, düzenleyici ve tanzim edici bir rolü oluyor. 1980’lere kadar ismine karma iktisat denen modeldi bu. Türkiye olarak dünya ile birlikte hareket etmeyi seven, dünyadan kopuk olmamaya çaba eden bir ülkeyiz. O yüzden devletin iktisattaki rolü karma iktisat modeli olmalı.
‘Siyasi uzlaşı şart’
Bu durum nasıl düzeltilebilir?
Ekonomi idaresinde sihir yoktur, sihirbaz da yoktur. Dünyanın en parlak iktisatçılarını bulalım, ekonomiyi bunlara emanet edelim. Bunlar da sihirli değnekle vursun düzelsin… Yok bu türlü bir şey. Bir öteki mevzu da yetkililerin “İşlerin berbat kısmı geride kaldı, bundan sonra çok daha aydınlık pozisyona geçtik” kelamları. Bu tabirler iktisat idarelerini bekleyen en büyük tehlike. Türkiye’nin uygun ya da makus ölçülebilir bir itimadı vardı. Artık o inanç kayboldu. Kimse Türkiye’ye güvenmiyor. Bunun göstergeleri var. Kredi derecelendirme kuruluşları var. Bunlara bazen bizim idaremiz kızıyor. Bunların kederi Türkiye ile falan değil. Adam bütün dünyaya bilgi satıyor. Türkiye ile ilgili bir kredi notu çıkarıyor. Şirketlerle, firmalar bazında kredi notu çıkarıyor. Bunu tüm dünyaya ilan ediyor. Ve bunu satıyor. İnsanların abone olması için bu kredi kuruluşlarına adamların mümkün olan en gerçek bilgiyi vermesi gerekiyor. O yüzden bunlar Türkiye düşmanı demek kesinlikle hakikat değil. Devlet demek, kurumlar, kurallar, hukuksal altyapı ve şeffaf bir rejim demek. Krediyi veren, mal alıp sattığımız kuruluşlar Türkiye’de bunu göremiyor. Devlete ve kurumlarına olan inançları az. Bir gecede kural değiştiriyoruz. Bu itimadı tesis edecek bir şeyler yapmamız lazım. Türkiye’de yeteri kadar siyasi birlik ve beraberlik de görmüyorlar. Bunları muhalefet yapalım, AKP’nin oyu düşsün diye söylemiyoruz. Bir kelam vardır: Çürük tahta mıh tutmaz. Şayet üzerinde oturacağımız yer çürükse, ne kadar sağlamlaştırırsak sağlamlaştıralım bunu başaramayız. Her şeyden evvel ülkemizde büyük bir siyasi uzlaşıya gereksinim var.
En can yakıcı husus işsizlik
Gençler ve bayanlarda işsizlik had safada. Enflasyon ve hayat pahalılığına yurttaşlar ne kadar dayanabilir?
Maalesef dayanamayacak. İşsizlik bütün bu işlerin en can yakacak kısmı. 16-29 yaş kümesi işsiz genç oranı yüzde 24.5. Buna “nasılsa müracat etsem de iş bulamam” diyenler dahil değil. Her 4 kişilik ailede bir işsiz var. Ayrıyeten işi olup, bunu kaybetme tehlikesi yaşayanlar da var. İktisat bu yıl yüzde 2.5 küçülecek. Bu demek oluyor ki 250 bin kişi yıl sonuna geldiğimizde işsiz kalacak. IMF’nin verdiği yüzde 1.9’luk büyüme oranı ile Türkiye’de işgücü piyasasına yeni girecek olanların lakin üçte biri iş bulacak. Yani her yıl 300-350 bin kişi işsizlik sayısına eklenecek. 5 sene sonunda yeni 1.5 milyon işsizimiz olacak. Bu da göz korkutacak bir şey. Bir yandan da gelirimiz artmayacak, enflasyonun altında kaldığı için azalacak. Öbür yandan işi olan adamlar bile işini kaybedecek. Ve bunu tedbir alınmazsa Sayın Cumhurbaşkanı’ndan en aşağıdaki üniteye kadar herkes bütün hücrelerinde hissedecek.
16 yılda faize 546 milyar dolar ödendi
Dolardaki durum, iç ve dış borç ile faiz konusunda neler söylersiniz?
Son 16 yılda iç ve dış borca ödediğimiz toplam faiz 546 milyar dolar. Dış borca ödediğimiz faiz 156 milyar dolar. Bunları artık sürdürmek imkânsız. 50 yıldır bize hizmet eden ve para basan Birinci Boğaz Köprüsü var. Bugünün parası ile 200-250 milyon dolar eder. 156 milyar dolar ile 750 tane köprü yapardık. 546 milyar doları versek 2 bin 750 tane köprümüz olurdu. Türkiye’nin ortalama özel bölüm borçlanma faizi son periyotlarda yüzde 3 idi. Biz bunları döndürmek için yine kredi alacağız. Fakat yüzde 8 ile 10 ortasında faiz ödeyeceğiz. Bu çok vahim bir şey. Bunun kıymeti de önümüzdeki 12 ay içerisinde ortaya çıkacak. Türkiye 200 milyar dolar taze para bulacak ve bu daha evvelden alınmış olan kredileri döndürecek. Türkiye Venezüella’dan sonra en vahim ikinci ülke. Çok önemli önlemler alınmalı.
